Tìm hiểu tục làm vía của người Thái Tây Bắc

Tục làm vía là một tập tục thiêng liêng đầy ý nghĩa của đồng bào dân tộc Thái. Đồng bào làm vía để cầu mong cho người ốm đau, bệnh tật, gặp tai nạn,  đi xa nhà lâu ngày, hoặc con dâu về nhà chồng, trẻ em mới sinh…được dồi dào sức khoẻ, an lành, hạnh phúc. Làm vía thực chất là việc động viên, khích lệ người được làm vía để họ phấn chấn, vui vẻ vượt qua những tai ương trong cuộc sống. 

Theo quan niệm của người Thái, từ khi sinh ra đến khi trở về với cát bụi, một người Thái phải ít nhất hai lần được làm vía.Vía trong tiếng Thái là "khoắn" (hồn vía) và "làm vía" hay "gọi vía" (họng khoắn) là gọi hồn vía trở về nhà bố mẹ, vợ con, trở về với thể xác, để vía không đi lang thang nơi đất người, nơi bờ suối, bờ sông, bờ vực hay tránh xa các loài vật nguy hiểm trong rừng...Người ta còn làm vía chúc mừng: một cô gái trước khi lấy chồng sẽ được anh em bên nhà mẹ đẻ làm vía để chúc mừng và tiễn sang nhà chồng; một đứa trẻ sau khi sinh 3 ngày sẽ được làm vía báo với ma nhà; tết đến ông bà ngoại phải chuẩn bị một đôi gà to để làm vía cho các cháu ngoại, cầu mong cháu có được sức khỏe đi hết 5 con suối, 7 quả đồi mà mắt vẫn sáng, chân vẫn vững... Còn khi một người già sắp qua đời, nghĩa là hồn vía họ sẽ vĩnh viễn rời khỏi cơ thể. Đây cũng là lúc cần được làm vía để linh hồn không bị lạc lối mà tìm đúng đường trở về với tổ tiên, ông bà.         

Trong đời sống tinh thần của đồng bào người Thái, thầy Mo có vai trò hết sức quan trọng. Đó là nhân vật có quyền năng có thể thông quan với thế giới thần linh. Vì thế trong lễ làm vía ( cầm vía), thầy Mo là người không thể thiếu để dẫn dắt và thực thi các thủ tục. Trước khi làm vía, người Thái thường chọn ngày lành tháng tốt, cùng với đó, chuẩn bị một cái túi vải dệt đựng áo của người được làm vía, bởi đồng bào quan niệm vía người ở trong cái áo thường mặc, đặc biệt chú ý không dùng áo có màu trắng để làm lễ. Trong túi có một quả trứng luộc, một con cá nướng chín gói lại và một cái vợt xúc cá, một bó đóm dài gần bằng sải tay. Chuẩn bị xong, thày mo đeo cái túi trên vai, tay cầm vợt xúc cá, tay cầm bó đuốc đốt ngồi xuống gọi vía ở chân cầu thang lên xuống cho đến khi hết bài khấn gọi vía kết thúc.  Ông Quàng Văn Oai, ở bản Phàng, xã Chiềng Đông, huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên cho biết: “Từ  xa xưa người ta quan niệm con người có vía. Người ta làm vía khi vía bị lưu lạc, con người không được khoẻ mạnh. Ông mo bảo gia chủ chuẩn bị có rượu, có lợn mời hồn vía về…”

 Sau khi làm xong các thủ tục gọi vía ở chân cầu thang, gia chủ người được làm vía chuẩn bị sẵn con gà luộc hoặc con lợn luộc chín. Trong mâm làm lễ còn có một bát gạo, một gói xôi, 6 chén rượu trắng, một bát hương, có hoa quả, bánh trưng, bánh kẹo, một bát nước canh luộc thịt, thịt gà hoặc lợn đều có đủ lục phủ ngũ tạng để gọi vía đến ăn. Nếu làm vía cho người lớn thường mổ thịt lợn và thày mo sẽ gọi vía từ trên thiên đàng xuống, còn làm vía cho trẻ nhỏ thường gọi vía ở nơi trần gian nơi vía  lưu lạc về nhà. Bà con quan niệm con người có rất nhiều vía cho nên ông mo sẽ gọi vía từ đầu xuống đến vía thân thể, chân tay đều về đủ.

Theo ông mo Mè Văn Dinh ở bản Nà Huổi, xã Chiềng Bằng, huyện Quỳnh Nhai, tỉnh Sơn La:  tục làm vía được lưu truyền từ thế hệ này sang thế khác.  Đồng bào làm vía trong nhiều trường hợp, ví dụ như: Khi người ta gặp rủi ro tai nạn, ốm đau bệnh tật, nhà có người mới đi xa mới về, đặc biệt con dâu mới về nhà chồng hoặc trẻ mới sinh đều được làm vía để báo cáo với tổ tiên gia đình có thêm thành viên mới với cầu mong phù hộ độ trì cho con cháu luôn mạnh khoẻ: Gọi vía cho người lớn thì gọi từ then xuốn. Rồi lần lượt thứ tự từ cõi thiên đàng qua các địa danh nơi mà người trần tiễn hồn người chết về mương trời, rồi đến nơi trú ngụ của người được làm vía. Trẻ nhỏ thì gọi vía nơi trần gian ...”

Khi ông mo làm xong thủ tục gọi vía sẽ gọi cả nhà đến cùng ăn một chút thức ăn trong mâm cúng và uống 2 chén rượu chúc cho người được làm vía luôn khoẻ mạnh, vui vầy cùng gia đình. Sau khi làm lễ cúng gọi vía xong, gia đình và đại diện nội, ngoại 2 bên sẽ chúc phúc cho người được làm vía và cầu mong cho đại gia đình luôn mạnh khoẻ, may mắn và hạnh phúc.

Tục làm vía của đồng bào Thái Tây Bắc  thường giới hạn trong nội bộ gia đình. Làm vía cũng thể hiện sự quan tâm của các thành viên trong gia đình với nhau, cầu mong cho mọi người đều mạnh khoẻ, an lành, hạnh phúc. Một phần tốt đẹp của tục làm vía chính là củng cố  sự cố kết cộng đồng.

Nên đọc