Bài 3: Bao giờ hai pháp khí quan trọng bị thiếu về với Bảo vật quốc gia Tượng Bồ tát Tara?

Giám đốc Sở VH-TT-DL Quảng Nam báo tin vui

Như Doanh nghiệp Việt Nam đã nêu ở phần trước, sau khi tiếp nhận đề nghị của UBND TP Đà Nẵng và báo cáo của Sở Văn hóa – Thể thao – Du lịch (VH-TT-DL) tỉnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Trần Văn Tân đã có Công văn 2846/UBND-KGVX ngày 22/5/2019 gửi Sở VH-TT-DL tỉnh và UBND huyện Thăng Bình về việc “tiếp nhận, quản lý hai chi tiết của Tượng Bà tát Tara, Đồng Dương”.

Theo đó, sau khi nêu rõ việc nhân dân thôn Đồng Dương lưu giữ hai pháp khí quan trọng (Hoa sen và Con ốc) của Bảo vật quốc gia Tượng Bồ tát Tara bị đứt gãy là không đúng quy định của Luật Di sản văn hóa và hướng dẫn của Bộ VH-TT-DL, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam đã giao Sở VH-TT-DL chủ trì, phối hợp với UBND huyện Thăng Bình vận động nhân dân thôn Đồng Dương giao nộp hiện vật cho Bảo tàng Quảng Nam lưu giữ, bảo quản tạm thời.

Để hai chi tiết của Tượng Bồ tát Tara được lưu giữ, bảo quản và giao nộp theo đúng quy định tại Khoản 3, Điều 41 và Điều 45 của Luật Di sản văn hóa năm 2013, tại Công văn số 2846/UBND-KGVX ngày 22/5/2019, lãnh đạo UBND tỉnh Quảng Nam cũng giao Sở VH-TT-DL có văn bản đề nghị Cục Di sản văn hóa (Bộ VH-TT-DL) xem xét giải quyết kiến nghị của UBND TP Đà Nẵng và nhân dân thôn Đồng Dương, xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình, Quảng Nam.

Theo tìm hiểu của phóng viên Doanh nghiệp Việt Nam, thực hiện chỉ đạo của UBND tỉnh Quảng Nam, Sở VH-TT-DL tỉnh phối hợp với UBND huyện Thăng Bình đã tổ chức tuyên truyền, vận động cộng đồng nhân dân thôn Đồng Dương (xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình) giao nộp di vật, cổ vật thuộc chi tiết của Bảo vật quốc gia - Tượng Bồ Tát Tara, Phật viện Đồng Dương.

Tại Công văn số 554/SVHTTDL-QLVH (ngày 20/5/2020) gửi UBND Quảng Nam và Bộ VH-TT-DL, Giám đốc Sở VH-TT-DL Quảng Nam, ông Nguyễn Thanh Hồng báo cáo tin vui: “Hiện nay Bảo tàng tỉnh Quảng Nam đã tổ chức tiếp nhận, tạm thời bảo quản hiện vật theo quy định tại Điều 41 Luật Di sản văn hóa”.

Hai di vật vẫn còn nguyên vẹn

Qua xem xét lịch sử của di vật, Sở VH-TT-DL Quảng Nam cho hay, năm 1978, cộng đồng nhân dân thôn Đồng Dương (xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình, Quảng Nam) trong lúc đào đất sản xuất đã phát hiện pho tượng Bồ Tát Tara (Laskmindra – Lokesvara) bằng đồng, nằm dưới lòng đất tại di tích Phật viện Đồng Dương (là di tích đã được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt tại Quyết định số 2499/QĐ-TTg ngày 22/12/2016 của Thủ tướng Chính phủ).

Ngay sau khi phát hiện, pho tượng này đã được thu hồi, đưa về Ty Văn hóa Thông tin tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng (cũ) và hiện đang được lưu giữ, trưng bày tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng. Ngày 01/10/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1426/QĐ-TTg công nhận Tượng Bồ tát Tara (Laskmindra – Lokesvara) là Bảo vật quốc gia.

Sau thời điểm phát hiện Tượng Bồ tát Tara (năm 1978), một nhóm dân cư thôn Đồng Dương đã phát hiện thêm 02 hiện vật Hoa sen và Con ốc, là hiện vật (pháp khí) cầm ở hai tay pho tượng. Hoa sen gắn ở tay phải và Con ốc gắn ở tay trái, là chi tiết quan trọng của Tượng Bồ tát Tara.

Từ năm 1978, hai hiện vật Hoa sen và Con ốc đã được nhân dân giao cho UBND xã Bình Định Bắc cất giữ. Đến tháng 01/2020, hai hiện vật này đã được cộng đồng nhân dân và chính quyền xã thống nhất giao cho Bảo tàng tỉnh Quảng Nam tạm thời lưu giữ.

Theo mô tả của Sở VH-TT-DL Quảng Nam, Hoa sen được đúc thủ công bằng chất liệu hợp kim đồng, màu nâu đen; hiện vật còn nguyên vẹn nhưng bề mặt đa phần bị oxy hóa chuyển sang màu xanh lục. Hoa sen có kích thước cao 3,6cm, đường kính thân lớn nhất 4,1cm, trọng lượng 182gam, có dạng hình trụ, gồm nhụy, cánh hoa và cuống hoa.

Nhụy hoa tròn, trơn, đường kính nhụy 2,5cm. Cánh hoa gồm 1 lớp với 5 cánh hoa. Cánh hoa có hình dáng lá đề, đầu cánh hoa hơi cong ra ngoài, một số cánh hoa có đường gấp ở chính giữa. Các cánh hoa đài 3cm, rộng 2cm. Cuống hoa ngắn, hình trụ tròn, đường kính 1,5cm.

Con ốc cũng được đúc thủ công bằng chất liệu hợp kim đồng, màu nâu đen; hiện vật còn nguyên vẹn nhưng bề mặt đa phần bị oxy hóa chuyển sang màu xanh lục. Con ốc có dạng hình chóp, phần đuôi thuông và nhọn ở đầu, chính giữa có kẻ lõm nhỏ. Miệng ốc có một đường rãnh dài 2,5cm, sâu 0,8cm. Phần miệng còn gắn với một phần ngón tay của Tượng Bồ tát Tara. Bề mặt hiện vật có vài chỗ lõm nhỏ.

Đề xuất giao 2 di vật cho Bảo tàng công lập có chức năng thích hợp

Nhận xét về giá trị hiện vật, báo cáo 554/SVHTTDL-QLVH (ngày 20/5/2020) của Sở VH-TT-DL Quảng Nam nêu rõ: Hai hiện vật Hoa sen và Con ốc là hiện vật thuộc loại hình pháp khí gắn liền ở vị trí hai tay của pho tượng. Đây là chi tiết rất quan trọng và có giá trị nổi bật của Tượng Bồ Tát Tara (Laskmindra – Lokesvara) phát hiện tại Phật viện Đồng Dương năm 1978.

“Hiện nay Tượng Bồ Tát Tara (Laskmindra – Lokesvara) đang được lưu giữ, trưng bày tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng. Hiện vật đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia tại Quyết định số 1426/QĐ-TTg.

"Sở VH-TT-DL Quảng Nam báo cáo UBND tỉnh, Bộ VH-TT-DL theo thẩm quyền để xem xét quyết định giao 02 di vật, cổ vật trên cho Bảo tàng công lập có chức năng thích hợp để bảo vệ và phát huy giá trị, được quy định tại khoản 2, Điều 41 Luật Di sản văn hóa” – Giám đốc Sở VH-TT-DL Quảng Nam Nguyễn Thanh Hồng đề xuất tại báo cáo 554/SVHTTDL-QLVH (ngày 20/5/2020).

“Bảo tàng công lập có chức năng thích hợp” để bảo vệ và phát huy giá trị của hai di vật, cổ vật Hoa sen và Con ốc mà Giám đốc Sở VH-TT-DL Quảng Nam Nguyễn Thanh Hồng đề cập tại báo cáo 554/SVHTTDL-QLVH trong tình hình hiện tại là Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng - nơi đang lưu giữ, quản lý và trưng bày Bảo vật quốc gia Tượng Bồ tát Tara.

Việc chuyển giao hai di vật, cổ vật Hoa sen và Con ốc cho Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng sẽ giúp khôi phục yếu tố nguyên gốc vốn có của Bảo vật quốc gia Tượng Bồ tát Tara; bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị của Bảo vật quốc gia cũng như phục vụ tốt nhu cầu tìm hiểu, nghiên cứu, tham quan cho nhân dân và du khách như Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng đã nêu tại Công văn 1698/UBND-KGVX gửi UBND tỉnh Quảng Nam ngày 20/3/2019.

Thẩm quyền của Bộ VH-TT-DL và ứng xử hợp đạo lý của UBND TP Đà Nẵng

Tuy nhiên theo quy định tại khoản 2 Điều 41 Luật Di sản văn hóa thì: “Căn cứ vào giá trị và yêu cầu bảo quản di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia, Bộ trưởng Bộ Văn hoá - Thông tin (nay là Bộ VH-TT-DL) quyết định giao di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia đó cho bảo tàng nhà nước có chức năng thích hợp”.

Do vậy, theo ý kiến của các chuyên gia, UBND TP Đà Nẵng cần tiếp tục làm việc với Bộ VH-TT-DL để Bộ này quyết định việc chuyển giao hai pháp khí Hoa sen và Con ốc (Bảo tàng Quảng Nam đang tạm thời lưu giữ) cho Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng theo thẩm quyền. Đồng thời, UBND TP Đà Nẵng cũng cần lưu ý vấn đề “xem xét giải quyết kiến nghị của nhân dân thôn Đồng Dương, xã Bình Định Bắc, huyện Thăng Bình” mà UBND tỉnh Quảng Nam nêu tại Công văn 2846/UBND-KGVX ngày 22/5/2019.

Tuy trong báo cáo 554/SVHTTDL-QLVH (ngày 20/5/2020), Sở VH-TT-DL Quảng Nam không nêu rõ nhưng qua tìm hiểu được biết, để giữ gìn được nguyên vẹn hai hiện vật Hoa sen và Con ốc trong hơn 40 năm qua (kể từ năm 1978 đến tháng 1/2020), nhân dân và chính quyền xã Bình Định Bắc (huyện Thăng Bình) đã phải rất dày công sức trong điều kiện cơ sở vật chất của địa phương còn rất tạm bợ.

Theo khoản 3 Điều 41 Luật Di sản văn hóa thì: “Tổ chức, cá nhân phát hiện, giao nộp di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia được bồi hoàn chi phí phát hiện, bảo quản và được thưởng một khoản tiền theo quy định của pháp luật”. Còn khoản 1 Điều 42 của Luật này quy định: “Bảo vật quốc gia được bảo vệ và bảo quản theo chế độ đặc biệt. Nhà nước dành ngân sách thích đáng để mua bảo vật quốc gia”.

Căn cứ các quy định nêu trên, thiết nghĩ việc UBND TP Đà Nẵng có sự hỗ trợ cho chính quyền xã Bình Định Bắc (huyện Thăng Bình, Quảng Nam) xây dựng nhà sinh hoạt cộng đồng cho nhân dân thôn Đồng Dương (nơi người dân phát hiện Bảo vật quốc gia Tượng Bồ tát Tara cùng hai pháp khí Hoa sen, Con ốc và đã chuyển giao cho chính quyền địa phương) là rất hợp luật, hợp tình, và hơn hết là hợp đạo lý.