Cần làm rõ tác động xuyên biên giới của dự án kênh đào Funan - Techo

Hội nghị nhằm đánh giá những tác động của dự án kênh đào Funan - Techo của Campuchia đối với chế độ dòng chảy, lượng phù sa, bùn cát của sông Mê Công, với tình trạng xâm nhập mặn và các khía cạnh về sinh thái và môi trường đối với vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).

Về dự án kênh đào Funan - Techo

Theo VNMC, Ban thư ký Ủy hội sông Mê Công quốc tế (MRC) đã nhận được một công văn chính thức từỦy hội sông Mê Công quốc tế của Campuchia (CNMC)ngày 8/8/2023 về dự án đường thủy nội địa “Kênh đào Fuan –Techo” để thông báo theo thủ tụcThông báo, Tham vấn trước và Thỏa thuận.(PNPCA).

Bản đồ kênh đào Funan - Techo.

Thông báo nêu, mục đích của dự án là kết nối giao thông đường thủy nội địa và kết nối hàng hải bằng cách xây dựng một tuyến đường thủy dài 180 km, mở rộng và đào sâu các kênh hiện có và đào một số đoạn mới nối biển với trọng tải 1.000 DWT và ba âu thuyền (cống) để duy trì mực nước cho giao thông thủy.

Dự án nằm trên nhánh của sông Mê Công tại Preak Takeo ở tỉnh Kandal cho đoạn đầu tiên và trên nhánh sông Basaac cho phần thứ 2 tại Preak Ta Hing ở tỉnh Kandal, kết nối với dòng chảy tự nhiên hiện có đến các tỉnh Takeo, Kampot và Kep.

Theo thông báo, sẽ không có tác động đáng kể đến lưu dòng chảy hàng ngày và dòng chảy hàng năm của hệ thống sông Mê Công khi dự án kênh đào Funan – Techo đi vào vận hành.

Việc xây dựng và vận hành ba âu thuyền sẽ cho phép quản lý và kiểm soát dòng chảy trong kênh một cách hiệu quả. Ngoài ra, các tác động môi trường và xã hội ở mức độ tối thiểu trong quá trình xây dựng hành và sẽ có thể kiểm soát được.

Thông tin thêm về dự án, VNMC cho biết, về luồng tàu chạy bề rộng đáy hai chiều là 50m, độ sâu tàu chạy là 4,7m; độ dốc thành bờ kênh từ 1,3 -1,5; bán kính tối thiểu của kênh là 300m; tĩnh không cầu là 16m x 53m (cao và rộng), ước tính tổng lượng nước của kênh là từ 62.181.000 – 75.030.560 m3.

Ngay sau khi nhận thông báo từ CNMC, Việt Nam thông qua Ban thư ký VNMC đã gửi các yêu cầu tiếp theo về thông tin và dữ liệu do các bên liên quan và bày tỏ những quan ngại thông qua các công văn số 74 ngày 18/9/2023 và số 12 ngày 1/3/2024.

Tại cuộc họp Hội đồng lần thứ 30 ngày 24/11/2023, Việt Nam cũng đã yêu cầu Campuchia cung cấp thêm thông tin và khuyến khích Campuchia áp dụng các hướng dẫn liên quan của MRC.

Từ công văn của VNMC, Ban Thư ký MRC đã chính thức yêu cầu CNMC thông qua công văn ngày 20/10/2023 để có thêm thông tin và báo cáo liên quan đến dự án. Ban Thư ký cũng thường xuyên theo sát và tiếp tục liên lạc với Campuchia đẩy nhanh việc chia sẻ dữ liệu và thông tin được yêu cầu.

Thông tin tác động xuyên biên giới của kênh đào còn hạn chế

Sau khi nghe báo cáo tổng quan về dự án cùng những phản hồi và hành động của Ban Thư ký VNMC và MRC, các đại biểu tham dự đều bày tỏ sự quan tâm sâu sắc đến dự án cùng những tác động thực chất của nó đối với dòng chảy, lượng phù sa, bùn cát của sông Mê Công; những ảnh hưởng của nó đối với ĐBSCL - vựa lúa, trung tâm sản xuất nông nghiệp lớn nhất của cả nước, ảnh hưởng đến cuộc sống và an sinh xã hội của người dân trong vùng.

PGS. TS Lê Anh Tuấn – Trường Đại học Cần Thơ.

Hầu hết các đại biểu đều cho rằng báo cáo của CNMC về tác động của kênh đào Funan – Techo là chưa phân tích đầy đủ, chưa thể hiện hết các mặt của sự tác động, vì thế, cần phải có nghiên cứu khoa học, chuyên sâu, độc lập, mang tầm quốc tế, đồng thời đề xuất các giải pháp giảm thiểu tác động về môi trường, kinh tế xã hội đối với khu vực hạ lưu và vùng ĐBSCL.

Ông Phạm Hồ Quốc Tuấn - đại diện Đài khí tượng thủy văn khu vực Nam Bộ cho biết, trong quá trình phát triển thượng nguồn sông Mê Công ( đập, hồ, chuyển nước… ) đã tác động đến dòng chảy đối với đầu nguồn sông Cửu Long. Ở Tân Châu và Châu Đốc (tỉnh An Giang) mực nước đỉnh lũ thấp, mùa khô dòng chảy về hạ lưu thiếu hụt so với trung bình nhiều năm, hàm lượng bùn cát lơ lửng (phù sa) sụt giảm mạnh.

“Dòng chảy, bùn cát đã và đang sụt giảm và có xu hướng ngày càng thiếu hụt nhiều hơn, dẫn đến chế độ thủy động lực sông thay đổi lớn, thiên tai do sạt lở đất, bờ sông, bờ biển ngày càng gia tăng, giảm độ phì nhiều của đất, giảm năng suất trong sản xuất nông nghiệp. Trong khi đó, ở hạ lưu, triều cường, xâm nhập mặn ngày càng khốc liệt", ông Tuấn nhấn mạnh.

Về tác động của kênh đào Funan –Techo, đại biểu này cho biết, từ Phnom Penh dòng chảy sông Mê Công có phân lưu sông Bassac phân chia dòng chảy từ thượng nguồn về hạ lưu. Khi kênh đào đi vào hoạt động, dòng chảy sông Mê Công sẽ tiếp tục phân chia thêm một lượng nước về sông Bassac làm giảm dòng chảy sông Mê Công về hạ lưu (sông Tiền).

Trong khi đó, tổng dòng chảy tại điểm giao nhau của kênh đào với sông Bassac sẽ gia tăng và từ đây một phần tiếp tục theo sông Bassac chảy về hạ lưu ĐBSCL, phần còn lại chảy theo kênh đào ra biển Kep.

Theo ông Tuấn, mùa khô dòng chảy sông Mê Công và sông Bassac về hạ lưu đã giảm trong nhiều năm qua, khi kênh đào này lấy thêm một lượng nước nữa, khi đó, dòng chảy về hạ lưu sẽ tiếp tục sụt giảm, dẫn đến khả năng thiếu hụt lượng nước trong mùa khô ngày càng nghiêm trọng hơn.

Ngoài ra, dự án được thực hiện sẽ làm mất đi một diện tích lớn vùng đệm (rừng, đất, nước) làm một số yếu tố khí tượng, thủy văn thay đổi, biến đổi khí hậu có thể gia tăng. Thêm vào đó, trong quá trình thực hiện dự án sẽ có tác động lớn đến môi trường sinh thái và đa dạng sinh học đối với khu vực hạ lưu.

“Các thông tin về tác động ảnh hưởng của dự án trong báo cáo của Campuchia còn rất hạn chế, vì thế Campuchia cần chia sẻ minh bạch các thông tin chi tiết về dự án bao gồm cả báo cáo khả thi và kết quả đánh giá tác động môi trường của dự án cho các bên liên quan. Ủy hội sông Mê Công quốc tế cần hỗ trợ các quốc gia tiến hành một nghiên cứu chung về tác động xuyên biên giới của dự án tới tất cả các lĩnh vực và đề xuất biện pháp giảm thiểu tác động”, đại biểu này đề nghị.