Tổng giám đốc WTO kêu gọi nới lỏng quyền sở hữu trí tuệ để xóa bỏ bất bình đẳng trong tiếp cận vaccine Covid-19

Tổ chức thương mại thế giới WTO gần đây đã bày tỏ quan điểm trong việc các nhà sản xuất vaccine Covid-19 cần hỗ trợ các nước nghèo. Bà Okonjo-Iweala đã trở thành Tổng giám đốc của WTO vào đầu tháng này, trở thành người phụ nữ đầu tiên của tổ chức thương mại toàn cầu và người châu Phi đầu tiên được chọn làm Tổng giám đốc.

Bà nói với BBC rằng, đã có những bất đồng giữa các thành viên WTO về việc có nên nới lỏng quyền sở hữu trí tuệ để nhiều nhà sản xuất thuốc có thể sản xuất vắc xin COVID-19 hay không. Tiến sĩ Ngozi Okonjo-Iweala cho biết, việc để các quốc gia nghèo hơn ở “cuối hàng đợi” mua vắc xin là "không thể chấp nhận được".

"Tôi rất lo ngại," bà nói với BBC. "Sự bất bình đẳng mà chúng ta thấy trong việc tiếp cận vaccine thực sự không thể chấp nhận được, bạn không thể để xảy ra tình trạng 10 quốc gia đã sở hữu 70% số liều vaccine trên thế giới, và có những quốc gia không có dù chỉ một liều.”

Giám đốc WTO bày tỏ sự quan ngại về việc các nước nghèo rất khó khăn tiếp cận với vaccine.

Theo bà các công ty dược phẩm cần sản xuất đủ vaccine cho thế giới hoặc tự nguyện chuyển giao công nghệ cho các nước đang phát triển và điều này có thể cứu được nhiều người hơn. Trong phát biểu của mình bà đã nhắc tới thỏa thuận của AstraZeneca để chuyển giao công nghệ của mình cho một nhà sản xuất vắc xin hàng loạt ở Ấn Độ. "Novovax, J & J và tất cả những hãng khác nên làm theo," bà đề cập đến các nhà sản xuất vắc xin khác. Ấn Độ, Nam Phi và hàng chục quốc gia nghèo hơn cũng muốn được sản xuất vaccine.

Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa đã mô tả việc tích trữ vaccine và từ chối chia sẻ công thức chế tạo vắc xin là "nạn phân biệt chủng tộc vaccine".

Vào tháng 1, việc tiêm vaccine COVID-19 của AstraZeneca đã được cấp phép sử dụng khẩn cấp ở nhiều quốc gia đang phát triển trên thế giới, bao gồm Ma-rốc, Ấn Độ và Mexico. Theo Reuters, tuần trước, công ty cho biết 29 triệu liều vắc-xin COVID-19 sản xuất tại Ý được dành cho Liên minh châu Âu và các nước nghèo hơn thông qua nỗ lực của Tổ chức Y tế Thế giới Covax để tiêm chủng cho người dân ở các quốc gia đang phát triển.

Tại Mỹ, Tổng thống Joe Biden đang phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng từ các đảng viên Dân chủ để đảm bảo người dân ở các quốc gia đang phát triển được tiêm chủng. Biden đã hứa hẹn một khoản 4 tỷ USD vào tháng 2 để cải thiện việc phân phối vắc xin cho các quốc gia nghèo hơn, cũng như cam kết cung cấp cho Mexico và Canada một số nguồn cung cấp vắc xin AstraZeneca của quốc gia này.

Người ta bắt đầu lo ngại về sự bất bình đẳng ngày càng tăng cao và chủ nghĩa dân tộc sẽ trở nên mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Khi ngày càng có nhiều tổ chức quốc tế - từ Tổ chức Thương mại Thế giới và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế, Tổ chức Y tế Thế giới và Liên Hợp Quốc - kêu gọi các thỏa thuận quốc tế để điều phối việc thu hồi Covid-19 và tối ưu hóa việc phân phối vaccine thì các quốc gia lại im lặng.

Theo New York Times, hơn 552 triệu liều vắc-xin COVID-19 đã được phân phối trên toàn thế giới, nhưng 3/4 chỉ đến 10 quốc gia. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, các ca mắc mới cho COVID-19 đã tăng trên toàn cầu trong tuần thứ năm liên tiếp, với khoảng 3,8 triệu ca mới được báo cáo trong tuần trước, theo Tổ chức Y tế Thế giới. Số người chết cũng tăng tuần thứ hai liên tiếp, tăng 5%, tương đương khoảng 64.000 trường hợp tử vong trên toàn thế giới. Trong khi Anh tự hào rằng gần 60% dân số từ 18 tuổi trở lên đã nhận được ít nhất một mũi tiêm và Hoa Kỳ đã đạt được khoảng 38%, tỷ lệ này chỉ là hơn 13% ở Liên minh châu Âu.

Có rất nhiều lý do đằng sau việc phân phối vaccine trên thế giới. Đầu tiên đó chính là việc phát triển và cung cấp vaccine được yêu cầu với tốc độ cao nhất từ trước tới nay, nhu cầu nhập vaccine cũng vô cùng lớn. Nếu không phải do đại dịch thì việc sử dụng tới 15 triệu liều vaccine trong một ngày là không thể tưởng tượng nổi.

Nếu không làm việc trong lĩnh vực y tế, khó có thể tưởng tượng ra chuỗi cung ứng vaccine phức tạp như thế nào. Riêng Pfizer hoạt động trên hơn 40 địa điểm trên toàn cầu, với hơn 200 nhà cung cấp độc lập. Chuỗi này bao gồm từ các công ty cung cấp máy móc phức tạp, đến các nhà sản xuất nguyên liệu y tế, ống tiêm, lọ và các vật tư khác cần thiết để đóng gói và quản lý liều lượng cần được bảo quản ở nhiệt độ âm 70 độ C. Những chuỗi cung ứng như vậy rất phức tạp ngay cả trong thời gian bình thường, cộng với việc đan xen vào thách thức của việc chuẩn bị hơn 9 tỷ liều thuốc được đặt hàng.

Theo một tính toán trong nghiên cứu của Chad Bown tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson ở Washington và Thomas Bollyky tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại ở New York, chính phủ Mỹ đã chi gần 20 tỷ USD l trợ cấp và các cam kết hợp đồng nâng cao để có được nguồn cung cấp vắc xin trong Hoa Kỳ cho đến ngày nay. Con số này bao gồm 6 tỷ USD cho Moderna, 6 tỷ USD cho Pfizer, 2 tỷ USD cho Johnson & Johnson, 2 tỷ USD cho Sanofi và GlaxoSmithKline, 1,66 tỷ USD cho Novavax và 1,6 tỷ USD cho AstraZeneca. Nó cũng bao gồm 1,45 tỷ USD cho các nhà sản xuất theo hợp đồng và 1,1 tỷ USD cho các nhà cung cấp thiết bị và đầu vào sản xuất mọi thứ từ vật liệu tế bào, lipid, ống thủy tinh và lọ, đến ống tiêm và kim tiêm, lò phản ứng sinh học và kim tiêm liều đơn.

Những nỗ lực của 80 thành viên WTO nhằm được miễn quyền bằng sáng chế đối với vaccine Covid-19 để cho phép phân phối nhanh hơn và rẻ hơn cho đến nay đã thất bại trước sự phản đối của Anh, Thụy Sĩ, EU và Mỹ.

Và những vấn đề này chỉ là khởi đầu. Các vấn đề khác có thể nảy sinh trên khắp thế giới, đặc biệt liên quan tới việc đi lại và hộ chiếu vaccine. Hiện nay, Trung Quốc đang đưa ra chính sách cung cấp thị thực cho người đã tiêm vaccine của Trung Quốc là Sinovac, vậy những người dân như ở Hồng Kong muốn đi tới Trung Quốc và muốn sang Châu Âu thì phải tiêm cả Sinovac và Pfizer-BioNTech, và cần tới hai hộ chiếu vaccine riêng biệt?

Bác sĩ Malaysia Khor Swee Kheng đã đề cập tới vấn đề này trên tờ South China Morning Post, nguy cơ của "khối vaccine" và "phạm vi ảnh hưởng của vaccine" sẽ rất cao nếu các tổ chức như WHO không hành động kiên quyết để ngăn chặn chúng.

Sau đó là các vấn đề tiêu chí của hộ chiếu. Trong một báo cáo của Hiệp hội Hoàng gia Anh xác định 12 tiêu chí khác nhau để hộ chiếu vắc xin trở nên khả thi - bao gồm cả cách như vậy hộ chiếu sẽ được sử dụng, liên quan tới việc hộ chiếu chỉ để đi du lịch quốc tế, hay như một yêu cầu cho một công việc, hay để tham dự một trận đấu bóng đá hoặc đi xem phim? Việc hủy hộ chiếu sẽ diễn ra như thế nào, nếu hộ chiếu cần được thu hồi, những người không muốn hoặc không thể tiêm vaccine (như phụ nữ mang thai, trẻ em, hoặc những người bị dị ứng) thì sẽ ra sao? Việc đảm bảo hợp tác đa phương lại quan trọng hay cấp bách hơn bao giờ hết. Chúng ta đã có vaccine trong tay nhưng chúng ta sẽ mất bao lâu để có thể đạt được hợp tác trên thế giới tận dụng được hết lợi thế này, cuộc sống của hàng tỷ người trên thế giới đang phụ thuộc vào câu trả lời này.