Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ của doanh nghiệp: Chưa tương xứng với yêu cầu phát triển

Tại Hội thảo “Bảo hộ và quản lý tài sản sở hữu trí tuệ cho doanh nghiệp Việt Nam trong thời đại công nghiệp 4.0” do Hội Sở hữu trí tuệ Việt Nam (VIPA) phối hợp với Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức ngày 2/8 tại Hà Nội, ông Trần Lê Hồng - Phó Cục trưởng Cục SHTT (Bộ Khoa học và Công nghệ) khẳng định, quyền SHTT là 1 trong những yếu tố đặc biệt quan trọng trong hoạt động của DN, là yếu tố quyết định tính cạnh tranh của DN cũng như của nền kinh tế.

Trong giai đoạn hiện nay, việc thực hiện chính sách đổi mới sáng tạo và đặc biệt là phát triển công nghệ được bảo hộ đang dần trở thành xu hướng trong hoạt động của các DN Việt Nam. Điều này cũng khẳng định, các DN Việt Nam đã bắt đầu nhận thức và thúc đẩy cho việc khai thác tài sản trí tuệ trong hoạt động kinh doanh.

Cùng quan điểm, ông Lương Minh Huân - Viện trưởng Viện Phát triển doanh nghiệp (VCCI) cho rằng, quyền SHTT đã và đang trở thành công cụ chủ lực giúp DN thiết lập thế độc quyền và hợp pháp hóa khả năng khai thác giá trị từ các thành quả sáng tạo, định vị thương hiệu, xây dựng uy tín, nhằm mở rộng thị phần cũng như bảo vệ DN trước các hành vi cạnh tranh thiếu lành mạnh. Đây cũng chính là những nhân tố quan trọng góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của DN.

Theo báo cáo thường niên SHTT năm 2021 của Cục SHTT trong giai đoạn 2010 - 2021, tại Việt Nam có trên 65 nghìn đơn đăng ký bảo hộ sáng chế, trên 5 nghìn đơn đăng ký bảo hộ giải pháp hữu ích, 31 nghìn đơn đăng ký bảo hộ kiểu dáng công nghiệp, 480 nghìn đơn đăng ký nhãn hiệu cùng hơn 313 nghìn văn bằng được cấp ra.

Trong số đó, chủ thể là DN hiện chiếm 40,15% tổng số đơn đăng ký bảo hộ sáng chế năm 2021(tăng từ 30,47% năm 2010) và chiếm 30% tổng số đơn đăng ký giải pháp hữu ích (tăng từ 25,6% năm 2010).

Đánh giá về con số này, ông Phạm Nghiêm Xuân Bắc - Chủ tịch Hội SHTT Việt Nam (VIPA) chia sẻ, thời gian qua, dù Việt Nam chịu ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, số lượng đơn đăng ký SHTT sở hữu công nghiệp của các chủ thể Việt Nam vẫn tăng.

Điều này cho thấy nhu cầu và nhận thức về bảo hộ quyền SHTT của các tổ chức, cá nhân trong nước đã dần gia tăng đáng kể. Đây là kết quả của việc tuyên truyền nâng cao nhận thức của việc bảo hộ quyền SHTT cho các cá nhân, tổ chức, của các cá nhân, ban ngành.

Tuy vậy, theo ông Lương Minh Huân, hoạt động bảo hộ và quản lý tài sản SHTT cho DN tại Việt Nam vẫn chưa tương xứng với yêu cầu phát triển hiện nay.

Theo báo cáo Chỉ số SHTT quốc tế năm 2022 của Phòng Thương mại Mỹ, chỉ số đo lường quyền SHTT của Việt Nam năm 2022 chỉ xếp thứ 42/55 quốc gia được xếp hạng, tức là thuộc 1/3 các quốc gia bị đánh giá thấp, giảm 1 bậc so với năm 2021.

Ngoài ra, nếu so sánh với con số hơn 860 nghìn DN đang hoạt động trên thị trường, số lượng đơn đăng ký và văn bằng được cấp trong thời gian qua vẫn rất khiêm tốn. Chưa kể đến là chúng ta vẫn liên tục phải chứng kiến những bài học đắt giá về việc DN Việt Nam bị tranh chấp về quyền SHTT, thậm chí bị lợi dụng và chiếm đoạt các thành quả sáng tạo cả ở trong lẫn ngoài nước.

Đặc biệt, trong thời đại của CMCN 4.0 và hội nhập quốc tế sâu rộng, bảo hộ quyền SHTT lại càng trở nên phức tạp. Khi mà sự phát triển của khoa học, công nghệ vừa giúp phát huy và lan tỏa mạnh mẽ những mặt tích cực nhưng đồng thời cũng khuếch đại gấp nhiều lần các vấn đề nổi cộm về SHTT mà DN phải đối mặt.

Điển hình là các hành vi xâm phạm đang diễn ra ngày càng nhanh chóng hơn, tinh vi hơn với quy mô rộng lớn hơn, vượt qua cả ranh giới về địa lý và lãnh thổ quốc gia, thay đổi hình thức từ môi trường kinh doanh truyền thông lên môi trường thương mại điện tử và internet.

Bên cạnh đó, các FTA thế hệ mới, điển hình là CPTPP và EVFTA đã nâng cao mức độ bảo hộ quyền SHTT hơn so với chuẩn mực quốc tế phổ biến hiện nay. Mới nhất là hiệp định RCEP cũng đã đưa SHTT vào thành 1 chương trong cam kết giữa các bên, khiến bảo hộ SHTT giờ đây không còn là 1 sự lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc.

Ông Bùi Trung Hiếu - Chuyên viên quản lý SHTT, Ban nghiên cứu sản xuất, Tập đoàn Công nghiệp Viễn thông Quân đội (Viettel) cho rằng, vấn đề quan trọng nhất với các DN, dù quy mô lớn hay nhỏ và vừa là nhận thức của cán bộ, công nhân viên về tầm quan trọng và lợi ích của việc ghi nhận và bảo hộ các tài sản SHTT. DN phải đưa ra những quy định về mặt cơ chế, chính sách để thực hiện theo việc quản trị tài sản trí tuệ.

Bên cạnh đó, cần tăng cường đẩy mạnh xây dựng và quản lý các tài sản trí tuệ không chỉ để phòng chống nạn xâm phạm quyền SHTT, mà còn tạo ra công cụ nâng cao khả năng cạnh tranh, vị thế của DN. Các DN cần thấy rõ rằng với xu hướng hiện tại, SHTT là một loại tài sản mang lại giá trị kinh tế đáng kể và là thước đo cho sự phát triển và cải tiến của mình.

Trong khi đó, đặt giả định nếu chẳng may thương hiệu của DN bị chiếm đoạt tại nước ngoài, ông Phạm Nghiêm Xuân Bắc khuyến nghị, các DN phải thực hiện các hành động để bảo đảm lấy lại thương hiệu và tìm mọi cách để sản phẩm của DN không bị ngăn chặn tại thị trường đó.

Thực tế, trong quản lý về tài sản SHTT, luôn luôn phải có những biện pháp tra cứu, theo dõi xem tài sản của mình có bị vi phạm hay không và ngược lại, DN có vi phạm về tài sản SHTT của người khác không? Đây là việc tối thiểu mà DN phải làm ở ngay thị trường Việt Nam cũng như thị trường nước ngoài.

DN có thể tiếp cận các hiệp hội, cơ quan quản lý Nhà nước, và cần tìm đến sự hỗ trợ của luật sư để có những bước đi hiệu quả nhất...