Bộ trưởng Bộ KH&CN: 2026 là năm tăng tốc triển khai Nghị quyết 57

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng.

Những dấu mốc đặc biệt năm 2025

Năm 2025 mang ý nghĩa đặc biệt khi đánh dấu mốc 40 năm sau Đổi mới, thời điểm Việt Nam từ một nước nghèo đã vươn lên trở thành quốc gia có thu nhập trung bình cao. Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, đây là năm kết thúc logic của mô hình phát triển cũ để mở ra một trang mới, hiện thực hóa khát vọng hùng cường.

Trước đây, khi nguồn lực còn hạn chế, Việt Nam phải dựa vào vốn đầu tư, lao động giá rẻ và tài nguyên. Tuy nhiên, Bộ trưởng nhận định rằng "các yếu tố đó đã dần chạm trần". Con đường phát triển hiện nay buộc phải chuyển sang dựa trên năng suất tổng hợp và hàm lượng công nghệ, với động lực chính là "bộ ba" chiến lược: khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Xuyên suốt bài phát biểu, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng đưa ra một triết lý sâu sắc về sự thay đổi.

"Thay đổi bao giờ cũng bắt đầu từ nhận thức, mà nhận thức thì bắt đầu từ các khái niệm. Khái niệm không chỉ là ngôn từ, mà là cách chúng ta nhìn thế giới, xác định vấn đề và lựa chọn cách hành động" - ông nói.

Trong 5 năm qua, ngành đã hình thành một hệ thống khái niệm mới, làm thay đổi căn bản cách tư duy về ngành Khoa học và Công nghệ, về vai trò của Nhà nước và con đường phát triển trong kỷ nguyên số.

Từ hạ tầng viễn thông sang hạ tầng số, đưa ngành từ vai trò "làm kết nối" sang kiến tạo không gian phát triển mới cho nền kinh tế. Không chỉ là hạ tầng vật lý, hạ tầng số bao gồm cả hạ tầng dữ liệu, điện toán đám mây, tri thức AI, định danh và hạ tầng tin cậy số.

Từ ứng dụng công nghệ thông tin sang nền tảng số, chuyển từ các hệ thống đơn lẻ sang các nền tảng dùng chung, kết nối và chia sẻ, tạo ra hiệu ứng lan tỏa và quy mô.

Từ bưu chính truyền thống sang hạ tầng logistics quốc gia. Bưu chính không chỉ là chuyển phát mà trở thành kết cấu hạ tầng logistics của nền kinh tế số, thành hạ tầng chiến lược quốc gia, bao đảm dòng chảy vật chất song hành với dòng chảy dữ liệu của nền kinh tế số.

Từ nghiên cứu khoa học sang đổi mới sáng tạo. Nếu khoa học tạo ra tri thức, thì đổi mới sáng tạo tập trung vào tạo ra giá trị và tăng trưởng.

“Đổi mới sáng tạo là cầu nối giữa "cái trên trời" với "cái dưới đất". Việc chính thức hóa khái niệm đổi mới sáng tạo đánh dấu một bước chuyển quan trọng trong tư duy của Đảng ta. Nếu trước đây khoa học chủ yếu được nhìn nhận thông qua đề tài và công bố kết quả nghiên cứu, thì đổi mới sáng tạo đặt trọng tâm vào khả năng tạo ra giá trị mới, giải quyết vấn đề thực tiễn và đóng góp cho tăng trưởng” - Bộ trưởng nói.

Sự thay đổi về khái niệm cũng dẫn đến sự thay đổi về phương thức quản lý. Khái niệm "Chính phủ số" đã thay thế cho "Chính phủ điện tử", đánh dấu sự chuyển dịch từ việc chỉ số hóa thủ tục hành chính sang vận hành Nhà nước dựa trên dữ liệu và ra quyết định dựa trên bằng chứng.

Tư duy quản lý cũng chuyển từ "kiểm soát" sang "kiến tạo phát triển" trong các lĩnh vực như tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng và sở hữu trí tuệ. Tiêu chuẩn giờ đây đóng vai trò dẫn dắt sự phát triển, trong khi sở hữu trí tuệ trở thành hạ tầng lưu thông tri thức thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định năm 2025 là một bước chuyển về chất trong nhận thức. Tuy nhiên, ông cũng đặt ra nhiệm vụ cấp thiết cho giai đoạn tới: "Nhiệm vụ của chúng ta không chỉ là nói đúng khái niệm, mà phải biến các khái niệm đó thành năng lực thực tế, kết quả cụ thể và những giá trị có thể đo lường được cho đất nước".

Định hướng hoạt động năm 2026

Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, 2026 là năm tăng tốc triển khai Nghị quyết 57, chuyển mạnh từ xây dựng thể chế sang tạo ra kết quả thực chất, có thể đo đếm và lan tỏa, tác động đến tăng trưởng kinh tế, chất lượng cuộc sống của người dân.

Để làm việc đó, cần tập trung nguồn lực cho một số trọng điểm quốc gia, thay vì dàn trải. Mỗi lĩnh vực sẽ xác định một số nhiệm vụ mũi nhọn, gắn với bài toán phát triển hai con số của đất nước, có sản phẩm đầu ra rõ ràng và có người cụ thể chịu trách nhiệm.

Về cách tổ chức thực hiện, cần chỉ ra kiến trúc sư trưởng ở từng lĩnh vực; phân cấp, giao quyền gắn với trách nhiệm cá nhân người đứng đầu; đặc biệt là mở rộng không gian thí điểm, sandbox, bởi cái mới thì quan trọng nhất là cho làm, cho ứng dụng. Từ ứng dụng, từ làm sản phẩm mà tiến tới tự chủ công nghệ.

Về dịch chuyển thực chất nguồn lực cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, từ ngân sách chi thường xuyên không quan tâm đầu ra sang đầu tư theo kết quả đầu ra; từ cấp phát sang đặt hàng; từ hỗ trợ đầu vào sang hỗ trợ đầu ra, tức là nhà nước mua sản phẩm khoa học công nghệ chiến lược; thành lập các trung tâm đổi mới sáng tạo để gắn kết 3 nhà.

Lực đẩy quan trọng nhất để tạo bứt phá khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi sốtrong năm 2026 là hình thành thị trường đầu ra thông qua cơ chế nhà nước mua kết quả. Thay vì chủ yếu chi ngân sách theo đầu vào và theo quy trình cho các nhiệm vụ nghiên cứu, cần chuyển mạnh sang đặt hàng sản phẩm/giải pháp, mua sắm và thanh toán theo kết quả đầu ra cụ thể, đo đếm được. Tức là chuyển trọng tâm từ tài trợ quá trình nghiên cứu sang mua kết quả cuối cùng.

"Đây chính là cách mà cách đây 11 năm, năm 2014, Nhà nước đã đặt hàng Tập đoàn Viettel sản phẩm tên lửa hành trình đối hải, và cơ chế này đã phát huy hiệu quả. Khi có đơn đặt hàng thật và nhu cầu thật, doanh nghiệp công nghệ, viện trường và nguồn lực xã hội sẽ cùng tham gia mạnh mẽ. Cơ chế này buộc hệ thống quản lý phải chuyển từ đúng quy trình sang đúng mục tiêu, tạo động lực đổi mới thực chất'' - Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết.

Trước đây, Việt Nam thường làm theo cách, từ khoa học dẫn đến công nghệ, công nghệ dẫn tới sản phẩm, sản phẩm sẽ giải quyết một vấn đề gì đó của cuộc sống. Ngày nay, nên có một cách tiếp cận khác nữa, là từ bài toán, vấn đề của cuộc sống mà hình thành giải pháp, sản phẩm, rồi từ đó tìm ra công nghệ và tri thức mới. Bài toán lớn sẽ dẫn đến công nghệ lớn.

Về vị trí của khoa học công nghệ, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, phần lớn các nước phát triển đặt khoa học công nghệ trong khối kinh tế - công nghiệp và trở thành khối kinh tế - công nghiệp - công nghệ. Bởi vì khoa học công nghệ là động lực tăng trưởng, năng suất và công nghiệp hóa. Hạ tầng số là hạ tầng chiến lược giống như điện, như giao thông. Kinh tế số là một phần và sẽ là phần quan trọng của nền kinh tế.

Trong khi đó, Việt Nam lại đang xếp khoa học công nghệ vào khối văn hóa - xã hội. Việc gắn khoa học công nghệ với giáo dục, khoa học học thuật thì dễ duy trì vai trò của khoa học nền tảng. Nhưng khó biến khoa học công nghệ thành lực kéo sản xuất, công nghiệp, công nghệ, và khoa học công nghệ dễ bị nhìn như lĩnh vực chi ngân sách, không phải đòn bẩy kinh tế.

"Bởi vậy, sẽ đề xuất Chính phủ chuyển khoa học công nghệ về khối kinh tế - công nghiệp - công nghệ. Việc chuyển khối này không chỉ là quyết định hành chính mà là sự thay đổi về tư duy phát triển" - Bộ trưởng Hùng cho biết.