‘Mở lối’ cho doanh nghiệp nhỏ để kinh tế tư nhân bứt phá

Thông tin được TS Lê Duy Bình - Giám đốc Economica Việt Nam chia sẻ tại hội thảo "Vốn ngân hàng góp phần thúc đẩy kinh tế tư nhân" diễn ra mới đây.

Theo Giám đốc Economica Việt Nam trong gần bốn thập kỷ qua, kinh tế tư nhân tại Việt Nam đã vươn mình mạnh mẽ, từ một thành phần nhỏ lẻ trở thành trụ cột quan trọng của nền kinh tế. Hiện khu vực này đóng góp hơn 50% GDP, giữ vai trò then chốt trong tăng trưởng, chuyển đổi mô hình kinh tế và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Tầm quan trọng của kinh tế tư nhân thể hiện rõ qua đóng góp vào tổng cầu, đầu tư và xuất khẩu. Hiện khu vực này chiếm gần 30% kim ngạch xuất khẩu và đóng góp 56% tổng đầu tư toàn xã hội, vượt xa mức 28% của kinh tế nhà nước và 16% của khu vực FDI. Trong tổng vốn đầu tư toàn xã hội dự kiến đạt 174 tỷ USD vào năm 2025, khu vực tư nhân sẽ chiếm khoảng 96 tỷ USD.

Một điểm đáng chú ý là chỉ cần đầu tư tư nhân tăng 1% đã tạo ra tác động tương đương việc đầu tư công phải tăng 2,5% hay FDI phải tăng 3,5%. Trong bối cảnh đầu tư công bị hạn chế bởi trần nợ công, áp lực ngân sách và các cân nhắc về FDI, dư địa mở rộng đầu tư từ khu vực tư nhân vẫn rất lớn nhờ lượng tài sản lớn trong dân chưa được khai thác hiệu quả.

Không chỉ đóng góp về đầu tư và tăng trưởng, kinh tế tư nhân còn giữ vai trò quan trọng trong tạo việc làm và thu nhập. Hiện khu vực này chiếm hơn 80% lực lượng lao động, giúp hàng triệu lao động nông nghiệp chuyển sang các ngành có năng suất cao hơn. Thu nhập bình quân của công nhân trong doanh nghiệp tư nhân cao gấp ba lần so với nông dân.

Đồng thời, doanh nghiệp tư nhân còn mở rộng phạm vi bảo hiểm xã hội và an sinh xã hội, với số người tham gia bảo hiểm xã hội tăng từ 9,2 triệu năm 2010 lên 17,5 triệu vào năm 2023. Khi quá trình cải cách doanh nghiệp nhà nước diễn ra mạnh mẽ, khu vực tư nhân sẽ đóng vai trò chủ đạo trong việc nâng tỷ lệ lao động tham gia bảo hiểm lên 45% vào năm 2025 và 60% vào năm 2030, theo Nghị quyết 28-NQ/TW.

Mặc dù có sự phát triển đáng kể, theo ông Bình kinh tế tư nhân vẫn chưa khai thác hết tiềm năng. Hiện nay, khu vực này tồn tại tình trạng “ba nền kinh tế trong một nền kinh tế” do mối liên kết lỏng lẻo giữa doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp nhà nước và FDI. Điều này làm hạn chế sức cạnh tranh chung và cản trở quá trình chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng dựa trên hiệu quả, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Một thách thức khác là cấu trúc doanh nghiệp mất cân đối khi 97% doanh nghiệp tư nhân là siêu nhỏ và nhỏ, trong khi doanh nghiệp quy mô vừa chỉ chiếm 1,5%, tạo ra hiện tượng “thiếu doanh nghiệp cỡ vừa”. Điều này phản ánh khó khăn trong việc mở rộng quy mô, khiến doanh nghiệp nhỏ khó vươn lên thành doanh nghiệp lớn, đồng thời hạn chế khả năng cạnh tranh của nền kinh tế.

Bên cạnh đó, tính phi chính thức của khu vực kinh tế tư nhân vẫn còn cao. Ngoài 940.000 doanh nghiệp đăng ký theo Luật Doanh nghiệp, còn hơn 5 triệu hộ kinh doanh và hàng trăm nghìn cá nhân kinh doanh không chính thức. Hiện hộ kinh doanh đóng góp khoảng 40% GDP nhưng không có địa vị pháp lý rõ ràng, gây khó khăn khi tiếp cận tín dụng, tham gia đấu thầu hay ký kết hợp đồng. Việc không được công nhận là pháp nhân khiến họ phải vay vốn dưới danh nghĩa cá nhân, làm giảm cơ hội mở rộng kinh doanh.

Từ thực trạng và phân tích trên, Giám đốc Economica Việt Nam cho rằng, để kinh tế tư nhân thực sự trở thành động lực chính của nền kinh tế, cần có chính sách mang tính kiến tạo nhằm thúc đẩy khu vực phi chính thức chuyển đổi thành doanh nghiệp, hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ mở rộng quy mô, đồng thời giúp doanh nghiệp lớn phát huy vai trò hạt nhân tăng trưởng.

Các chính sách hiện nay mới tập trung chủ yếu vào một số tập đoàn tư nhân lớn, trong khi khối doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và khu vực phi chính thức chưa được quan tâm đúng mức. Phát triển nhóm này sẽ giúp kinh tế tư nhân bứt phá mạnh mẽ, đóng góp nhiều hơn vào tăng trưởng bền vững.

Để kích hoạt tiềm năng của khu vực kinh tế tư nhân, cần có quyết sách nuôi dưỡng tinh thần doanh nghiệp, bảo đảm quyền tự do kinh doanh và tạo môi trường thuận lợi để doanh nghiệp phát triển. Khi đó, kinh tế tư nhân sẽ không chỉ là trụ cột của nền kinh tế mà còn là động lực chính cho sự chuyển đổi sang mô hình tăng trưởng hiện đại, bền vững.