Bí ẩn "màu xanh bất tử" của người Maya: Vượt 2.000 năm vẫn không phai sắc

Tại các di tích cổ đại của nền văn minh Maya từ các bức tường vẽ tay, đồ gốm tế lễ cho tới những mảnh vụn còn sót lại trong rừng nhiệt đới miền Nam Mexico và Guatemala một gam màu vẫn tươi sáng như thể vừa mới được tạo ra: màu xanh Maya.

Một bức tranh tường có nền sơn màu xanh Maya rực rỡ - Ảnh: Ricardo David Sánchez

Màu sắc này mang sắc độ trong trẻo của bầu trời mùa khô, từng được sử dụng rộng rãi trong thời kỳ Tiền Cổ điển muộn, khoảng từ năm 300 trước Công nguyên đến năm 300 sau Công nguyên. Dù phải đối mặt với thời gian và điều kiện môi trường khắc nghiệt, sắc xanh ấy vẫn gần như không bị phai mờ.

Trong nhiều thập kỷ, màu xanh Maya là một bí ẩn khoa học. Dù biết đây là hỗn hợp giữa màu chàm tự nhiên và một khoáng sét đặc biệt gọi là palygorskite, giới nghiên cứu vẫn không thể giải mã được phương pháp chế tạo chính xác của người xưa.

Bước ngoặt xảy ra vào năm 2008, khi nhóm nghiên cứu do nhà nhân chủng học Dean Arnold từ Bảo tàng Field (Chicago, Mỹ) dẫn đầu phát hiện ra một yếu tố then chốt trong công thức: nhựa cây copal một loại nhựa thơm thường được dùng trong nghi lễ tôn giáo cổ đại.

Tuy nhiên, khám phá chưa dừng lại ở đó. Tại hội nghị thường niên của Hiệp hội Khảo cổ học Mỹ gần đây, TS Arnold tiếp tục hé lộ một phần quan trọng khác của bí ẩn. Qua việc phân tích kỹ lưỡng 12 chiếc chén nghi lễ được khai quật từ di chỉ Chichén Itzá (Mexico), ông phát hiện bên trong chúng chứa cặn palygorskite ướt đã được nghiền nát, kèm dấu vết của cành cây bị cháy và các vết cháy rõ rệt dưới đáy chén.

Điều này cho thấy người Maya đã đun nóng hỗn hợp màu chàm palygorskite copal trong nghi lễ tôn giáo, có thể để dâng lên vị thần mưa Chaak trong các buổi tế lễ cầu mưa.

Với người Maya, việc tạo ra màu xanh không chỉ là kỹ thuật, mà còn là nghi thức. Hỗn hợp được đun nóng có thể được coi là sự hiện thân của thần Chaak vị thần tối cao về mưa và nông nghiệp. Và việc tạo ra một sắc tố “bất tử” chính là cách người xưa kết nối thế giới vật chất với thần linh.

Tuy nhiên, bí mật vẫn chưa hoàn toàn được giải mã. Các nhà khoa học hiện vẫn đang tiếp tục phân tích các mẫu tàn tích thực vật còn sót lại trong chén nghi lễ để xác định chính xác loài cây nào đã cung cấp nguyên liệu cho công thức tạo nên sắc màu bất tử này.

Màu xanh Maya không chỉ là một công thức hóa học nó là di sản sống động của một nền văn minh từng đạt đến đỉnh cao rực rỡ trong lịch sử nhân loại. 2.000 năm sau, thứ màu sắc được tạo ra giữa rừng sâu ấy vẫn khiến cả thế giới hiện đại phải kinh ngạc và ngưỡng mộ.