Bí hiểm về thành phố nguyên tử của Mỹ

Địa điểm bí mật của dự án bom nguyên tử

Trong sân của cửa hàng quà lưu niệm “The Rainbow Man” được trang trí với những con ếch và chuồn chuồn bằng gốm đầy màu sắc, du khách thường dễ dàng bỏ qua dấu ấn lịch sử. Có lẽ điều đó là phù hợp cho một địa điểm bí mật. Vào đầu thập niên 1940, các nhà khoa học hàng đầu thế giới và gia đình của họ lê bước qua khu sân này sau chuyến đi mệt mỏi trên một chuyến tàu xuyên quốc gia. Hầu hết không biết họ đang đi đâu. Tất cả những gì họ biết là được lệnh đi đến địa chỉ “109 East Palace, Santa Fe, New Mexico”.

Khi cánh cổng sắt nặng nề mở ra, họ thực sự bước vào khu vực mà tấm biển National Historical Landmark (Danh lam Lịch sử Quốc gia Mỹ) gọi là “Cổng đến nhiệm vụ bí mật” dẫn tới – hay nói cách khác là để bắt đầu chế tạo bom nguyên tử.

Du khách đến Los Alamos có thể thấy mô hình bản sao của Little Boy và Fat Man, hai quả bom nguyên tử được phát triển tại phòng thí nghiệm.

Một “Danh lam Lịch sử Quốc gia” là một tòa nhà, địa danh, công trình xây dựng hay một khu vực được Chính phủ Liên bang Mỹ chính thức công nhận vì sự nổi bật của nó đối với lịch sử Mỹ. Maryne Kapoun, người phụ nữ cùng chồng sở hữucửa hàng quà lưu niệm “The Rainbow Man” - nơi từng là khu vực bí mật, kể: “Họ đi qua khoảng sân rộng”.

Du khách bây giờ đi vào cửa hàng thông qua cửa trước – đây là lối vào lịch sử mà các nhà khoa học như Enrico Fermi và Richard Feynman đã từng đi qua. Ngày nay lối đi lộn xộn với những quả ớt bằng gốm treo lủng lẳng và những chiếc đèn lồng bằng quả bí ngô được vẽ bằng tay.

Những người mới đến, bao gồm một đội ngũ các nhà khoa học Anh, được cấp thẻ an ninh và được đưa đến cơ sở bằng xe buýt hoặc xe jeep cho chặng cuối của hành trình. Điểm đến của họ nằm cách đó khoảng 60 cây số, băng qua con đường núi quanh co không trải nhựa và đến khu định cư kín đáo của Los Alamos. Và những gì họ cuối cùng đã đạt được là “một trong những thành tựu khoa học vĩ đại nhất trong lịch sử loài người”.

Nhưng rất ít du khách hiện đại đến Santa Fe - một thành phố thuộc địa Tây Ban Nha nổi tiếng với các tòa nhà và phòng trưng bày nghệ thuật - nhận ra họ đang băng qua những con đường mà những người đoạt giải Nobel – hay nói cách khác đó là “một tổ điệp viên” – ngày xưa từng đi qua.

Trong Chiến tranh thế giới lần 2, thành phố nhỏ này đã ở trên tuyến đầu của cuộc đua chế tạo bom nguyên tử. Trong khoảng thời gian 27 tháng, Quân đội Mỹ đã xây dựng phòng thí nghiệm nghiên cứu bí mật Los Alamos trên dãy núi Jemez và thiết kế một vũ khí mạnh mẽ không thể tưởng tượng được, cuối cùng đã phá hủy 2 thành phố của Nhật Bản, chấm dứt chiến tranh và mở ra thời kỳ nguyên tử.

Cửa hàng quà lưu niệm “The Rainbow Man” hiện nằm trong cơ sở được phân loại mật trước đây của Dự án Manhattan.

Địa chỉ 109 East Palace, nằm cách Santa Fe Plaza lịch sử một nửa khối nhà, là địa điểm của Dự án Manhattan - tên mã cho nỗ lực chế tạo bom nguyên tử. Mặt tiền cửa hàng quà lưu niệm, được đánh dấu bằng ký hiệu: “US ENG-RS” - viết tắt của từ “US Engineers” (các kỹ sư Mỹ), là nơi từng xử lý thư từ cho Los Alamos và “cư dân” mới.

“Những phòng này ngay tại đây từng là các văn phòng” - bà Kap Kapoun nói, vừa chỉ tay đến những cuốn sách hướng dẫn và những bức ảnh lịch sử của người Mỹ bản địa được bán trong phòng sau của cửa hàng. Cửa hàng quà lưu niệm chỉ chiếm một góc của một công viên thế kỷ 17 từng thuộc về một người chinh phục Tây Ban Nha và bao phủ hầu hết một khối nhà thành phố. Tòa nhà này cũng là nhà của Nhà hàng Shed nổi tiếng.

Câu chuyện liên quan đến quân đội Mỹ tại 109 East Palace bắt đầu từ năm 1939, khi nhà khoa học Albert Einstein viết thư cho Tổng thống Mỹ Franklin D Roosevelt cảnh báo rằng người Đức đang trên đà phát triển vũ khí nguyên tử. Cuối cùng, Robert Oppenheimer, một nhà vật lý tại Đại học California, được giao nhiệm vụ dẫn dắt nỗ lực tạo ra một đối trọng. Sau đó, Oppenheimer chọn Los Alamos Ranch School (một trường nội trú tư nhân dành cho nam sinh ở Hạt Los Alamos) hẻo lánh để xây dựng một địa điểm nghiên cứu việc này.

Khi dự án bắt đầu vào năm 1943, Oppenheimer thành lập một văn phòng ở Santa Fe gồm 5 phòng ở East Palace và thuê một góa phụ trẻ có tên là Dorothy McKibbin làm trợ lý. Cô trở thành gương mặt nổi tiếng của dự án bom nguyên tử, chịu trách nhiệm chào đón các nhà khoa học và tân binh nhưng luôn lảng tránh sự tò mò từ những người dân địa phương hiếu kỳ hỏi han về nó mỗi ngày.

Dorothy McKibbin.

Bây giờ, các nhà sử học gọi Dorothy McKibbin là “Đệ nhất phu nhân của Los Alamos”. Quân đội Mỹ hy vọng sự cô lập của Los Alamos sẽ giữ cho các hoạt động của họ được giấu kín. Về mặt chính thức thì phòng thí nghiệm không tồn tại. Toàn bộ dự án và hàng ngàn cư dân cuối cùng chia sẻ địa chỉ gửi thư “PO Box 1663, Santa Fe” mà thậm chí được liệt kê trong giấy khai sinh của những em bé được sinh ra trong chiến tranh.

Nơi mà các điệp viên vẫn còn lảng vảng

Oppenheimer tuyển dụng các nhà khoa học hàng đầu để tham gia nỗ lực nhưng cố gắng cung cấp ít thông tin cho họ do những lo ngại về an ninh. Một số nhà nghiên cứu lịch sử đã bỏ lỡ dấu hiệu văn phòng nhỏ và lang thang ở quảng trường trong nhiều giờ để tìm kiếm 109 East Palace. Ngay cả bây giờ, việc tìm kiếm địa điểm lịch sử dự án bom nguyên tử vẫn phức tạp.

Beverly Andorfer, người làm việc tại “Chocolate + Cashmere”, nơi chuyên bán đồ ngọt và quần áo phụ nữ, cho biết: “Nhiều dân thường đến cửa hàng để hỏi han về địa điểm mỗi ngày”.

Mặc dù cửa hàng nằm ở 109 East Palace, nhưng đó không phải là địa điểm chính xác. Sự tu sửa vào những năm trước đây đã thay đổi địa chỉ của tòa nhà, vì vậy du khách biết về lịch sử dự án bom nguyên tử phải tìm một áp phích bên cạnh chỉ đến tấm bảng bằng đồng. Những người muốn xem lối vào hiện nay phải đi theo con đường của các nhà khoa học lên đồi đến Los Alamos, nơi vẫn còn là phòng thí nghiệm của Bộ Năng lượng Mỹ.

Chỉ mất 45 phút lái ôtô, và một phần của thành phố 12.000 dân - ngày nay vẫn còn nằm trong quy định giới hạn đối với du khách - có một số di sản công cộng. Ví dụ như tại Bảo tàng Lịch sử Los Alamos, cánh cổng bằng sắt từ 109 East Palace treo ở phần cuối của một gallery. Đi xuống một đoạn dốc về phía lối vào, trong giây lát, du khách có thể đặt chân vào đôi giày của một nhà vật lý học lý thuyết Oppenheimer đồng thời sẽ tự hỏi điều gì đang chờ đợi họ ở phía bên kia của cây cột.

Cách “Trung tâm Khoa học Bradbury” chừng vài dãy nhà, du khách có thể chụp ảnh selfie với bản sao của Little Boy và Fat Man – hai quả bom được phát triển tại phòng thí nghiệm và cuối cùng rơi xuống Hiroshima và Nagasaki. Và tại “Công viên Lịch sử Quốc gia Dự án Manhattan” gần đó, trẻ em có thể khoác lên người một chiếc áo khoác và mũ hình con lợn để hóa trang thành Oppenheimer; hoặc mặc áo len và giả làm Dorothy McKibbin.

Thành phố Santa Fe được biết đến với các tòa nhà và phòng trưng bày nghệ thuật.

Một tour du lịch đi bộ khác dẫn du khách đến “Bathtub Row” (Dãy Bồn tắm) - một khối nhà từ Los Alamos Ranch School ban đầu là những tòa nhà duy nhất trong quân đội được trang bị phòng tắm. Trong chiến tranh, cư dân chịu đựng những điều kiện thiếu thốn khi quân đội đua nhau xây dựng cơ sở, và dân số tăng vọt lên hơn 6.000 người. Cuối cùng, các tiện nghi như trường học, phòng khám y tế và các cửa hàng đã được thêm vào.

Thật vậy, thành phố Santa Fe trở thành “nồi áp suất” đúng nghĩa khi các nhà nghiên cứu nỗ lực chạy đua phát triển vũ khí nguyên tử. An ninh nghiêm ngặt càng làm gia tăng sự căng thẳng. Cư dân không được phép chia sẻ vị trí của họ với bạn bè và thành viên gia đình không sống tại địa điểm.

Mặc dù bí mật, nhưng các hoạt động tại Los Alamos vẫn không thoát được sự chú ý của các điệp viên. Trên thực tế, Santa Fe là nơi các nhà sử học coi là nơi mà hoạt động gián điệp của Liên Xô diễn ra sôi động nhất trong Thế kỷ 20. Chỉ hai tháng trước khi quả bom rơi xuống Nhật Bản, nhà khoa học Klaus Fuchs - nhà vật lý học lý thuyết người Đức và gián điệp nguyên tử cung cấp thông tin từ Mỹ, Anh, và dự án Manhattan sang Liên Xô trong và ngay sau khi Chiến tranh thế giới lần 2 - gặp gỡ một đặc vụ Liên Xô tên là Harry Gold.

Nhà khoa học Klaus Fuchs.

Du khách có thể truy xuất con đường của các điệp viên, đồng bộ hóa đồng hồ của mình với đồng hồ tại một cửa hàng trang sức ở phía tây 109 East Palace, như những người đàn ông ngày xưa đã làm, và sau đó đi bộ một qua vài khối nhà đến cây cầu Paseo de Peralta nhỏ bé. Tại một ngã tư, các đặc vụ từng trao đổi một gói giấy tờ mô tả cơ chế nổ của quả bom mà Fuchs đã đánh cắp từ phòng thí nghiệm. Nó sẽ khởi động tham vọng hạt nhân của Liên Xô và khởi động Chiến tranh Lạnh.

Khách sạn La Fonda, một nhà nghỉ du lịch lớn nằm ở phía nam từ 109 East Palace, là nơi từng xuất hiện rất nhiều điệp viên với hy vọng lượm lặt thông tin từ các nhà khoa học ở Los Alamos đang nghỉ ngơi thư giãn tại quán bar. Allen Steele, hướng dẫn viên tư nhân dẫn đầu các tour đi bộ theo chủ đề gián điệp trong khu vực, bình luận: “Tôi chắc chắn còn có những điệp viên xung quanh đây ngày hôm nay. Những âm mưu đã xảy ra ngay tại sảnh này. Đây là trung tâm của hoạt động gián điệp”.

Bởi vì, Allen Steele còn lưu ý rằng Los Alamos vẫn còn là một trung tâm nghiên cứu của chính phủ được phân loại mật.