Biến đổi khí hậu có thể khiến gần 2 tỷ người rơi vào khủng hoảng thiếu nước

Nghiên cứu mới cảnh báo rằng gần 2 tỷ người có thể phải đối mặt với tình trạng khan hiếm nước nghiêm trọng nếu hiện tượng nóng lên toàn cầu không được kiểm soát – và sự thay đổi này có thể không thể đảo ngược.

Nhiệt độ bề mặt trung bình của trái đất hiện đã cao hơn khoảng 2,1 độ F (1,2 độ C) so với thời kỳ tiền công nghiệp, trong khi năm 2024 được dự báo là năm nóng nhất từng được ghi nhận – một dấu hiệu xấu cho tương lai.

Nghiên cứu được công bố ngày 14/5 trên tạp chí Earth’s Future đã xem xét viễn cảnh nếu nhiệt độ toàn cầu tăng lên 2,7 độ F (1,5 độ C), dù chỉ trong vài thập kỷ. Các nhà khoa học phát hiện sự gia tăng nhiệt độ như vậy có thể dẫn đến biến đổi lâu dài của vùng hội tụ liên nhiệt đới (ITCZ) – khu vực gần đường xích đạo, nơi gió mậu dịch từ hai bán cầu gặp nhau.

“Những tác động mà chúng tôi định lượng ở đây sẽ tồn tại rất lâu,” ông Norman Steinert, tác giả chính của nghiên cứu, nhà nghiên cứu khí hậu cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Khí hậu Quốc tế ở Na Uy cho biết.

Trận mưa lớn trên một thành phố ở Malaysia. Ảnh: Getty.

ITCZ ảnh hưởng lớn đến kiểu mưa toàn cầu. Việc vùng này dịch chuyển về phía nam do nhiệt độ tăng có thể làm thay đổi độ dài và cường độ của mùa mưa và mùa khô, đặc biệt tại các khu vực ở châu Phi, Amazon và Đông Nam Á. Một số nơi có thể mưa quá nhiều, trong khi những vùng khác lại khô hạn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nông nghiệp, hệ sinh thái và nguồn nước của hàng tỷ người.

Một trong các yếu tố chi phối ITCZ là Hoàn lưu lật ngược kinh tuyến Đại Tây Dương (AMOC) – hệ thống dòng hải lưu lớn nhất đại dương. Các nghiên cứu gần đây cho thấy hệ thống này đang suy yếu, chủ yếu do biến đổi khí hậu.

Các nhà nghiên cứu đã sử dụng tám Mô hình Hệ thống Trái đất khác nhau để xem xét hai kịch bản: một kịch bản “lý tưởng hóa” trong đó nồng độ CO2 trong khí quyển tăng 1% mỗi năm trong 140 năm rồi giảm với tốc độ tương tự trong 140 năm tiếp theo – nhằm đánh giá “sạch” ảnh hưởng của nhiệt độ tăng và giảm; và một kịch bản thực tế hơn, trong đó khí thải tiếp tục tăng đến năm 2040 rồi giảm mạnh nhờ các nỗ lực giảm phát thải.

Steinert nói với Live Science rằng giả định ở đây là “chúng ta sẽ không thể hoặc không muốn sống trong một thế giới nóng hơn và sẽ thực sự cố gắng đưa nhiệt độ giảm trở lại vào một thời điểm nào đó”.

Hầu hết các mô hình đều không cho thấy sự thay đổi rõ rệt ở ITCZ. Tuy nhiên, trong một kịch bản lý tưởng và hai kịch bản thực tế hơn, vùng này đã dịch chuyển đáng kể, có thể gây xáo trộn lớn đến mô hình mưa ở nhiều nơi trên thế giới.

Dù bài nghiên cứu mô tả khả năng ITCZ dịch chuyển là “không có khả năng xảy ra”, nhưng các nhà khoa học cảnh báo rằng do AMOC vốn đã yếu và sự chậm trễ giữa thời điểm trái đất ấm lên và thời điểm đại dương nóng lên, khả năng ITCZ dịch chuyển có thể cao hơn so với kết luận hiện tại.

Trung và Tây Phi cùng một số vùng Đông Nam Á có thể hứng chịu lượng mưa giảm mạnh, trong khi vùng đông bắc Brazil có thể bị ngập lụt. Thay đổi thời gian và cường độ các mùa mưa – khô sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống hàng tỷ người và khiến nông nghiệp gặp nhiều rủi ro. Tổng cộng, 23% dân số thế giới và hơn 12% diện tích đất toàn cầu có thể bị ảnh hưởng.

Steinert cho biết, kịch bản này là “kết quả có xác suất thấp nhưng vẫn có thể xảy ra”, và các mô hình cho thấy tác động tồi tệ nhất sẽ mất ít nhất vài thập kỷ để biểu hiện. Trong nhiều trường hợp, thiệt hại là vĩnh viễn – ít nhất là trong thang thời gian của loài người.

“Đây là một nghiên cứu rất quan trọng,” giáo sư khoa học khí hậu Richard Allan thuộc Đại học Reading (Anh), người không tham gia nghiên cứu, nhận định với Live Science.

Allan lưu ý rằng tình trạng thiếu nước còn phức tạp hơn những gì nghiên cứu mô phỏng, vì chưa tính đến độ ẩm đất, lượng nước trong sông hay nguồn dự trữ ngầm.

Dù vậy, ông cho rằng “kịch bản này hoàn toàn có thể xảy ra trong tương lai” và nhấn mạnh “vì ảnh hưởng tiềm tàng lớn đến nguồn nước khu vực, nó cần được xem xét nghiêm túc”.

Về hướng nghiên cứu tiếp theo, Steinert cho biết việc đánh giá cụ thể tác động theo từng khu vực sẽ rất hữu ích. Tuy nhiên, cách tốt nhất để giảm thiểu rủi ro vẫn là rõ ràng.

“Ý tôi là, điều đó rất rõ ràng,” ông nói. “Cắt giảm khí thải càng sớm càng tốt.”