Chiêm ngưỡng đầm nước có sự sống lâu đời nhất trên Trái đất

Bacalar là đầm nước hẹp, dài ở bang Quintana Roo, gần biên giới giữa Mexico và Belize. Địa danh này không những nổi tiếng với vùng nước bảy sắc thái của màu xanh, từ ngọc lam rực rỡ cho đến xanh cobalt, mà còn có ám tiêu san hô nước ngọt lớn nhất thế giới, được tạo nên bởi hàng nghìn vi sinh vật kết tủa khoáng chất cacbonat.

Bacalar là điểm du lịch nổi tiếng của Mexico. Ảnh: El chital.

Quan trọng hơn, các nhà khoa học đã phát hiện bằng chứng về sự sống lâu đời nhất trên Trái đất dưới đáy đầm Bacalar. Trong khi các vi sinh vật tại đầm Bacalar có niên đại từ vài thập kỷ đến hơn 9.000 năm tuổi, thì stromatolite, hóa thạch sống của vi sinh vật đã tồn tại trên hành tinh xanh cách đây 3,5 tỷ năm.

Stromatolite là cấu trúc bồi tụ hóa sinh phân tầng với sự hỗ trợ của vi khuẩn lam, phát triển cho đến khi chúng biến thành đá và có thể nhìn thấy trên vùng nước nông. Những lớp trầm tích này giúp cải thiện môi trường tự nhiên của Bacalar khi các vi sinh vật tạo nên stromatolite lấy CO2 từ không khí và chuyển hóa thành dạng cacbonat để dự trữ dưới đáy đầm nước.

Hiện nay, các stromatolite có hình dạng súp lơ chỉ còn xuất hiện tại một vài địa điểm trên thế giới.

Stromatolite đang bị đe dọa

Stromatolite tại đầm nước Bacalar đang phải đối mặt với hai thách thức lớn.

Con sông ngầm dài 450 km, một phần của hệ thống hang động và đường hầm dọc bán đảo Yucatan là nguồn cung cấp nước chính cho đầm Bacalar. Điều này giúp stromatolite phát triển mạnh hơn bình thường, nằm nhô trên bề mặt của đầm Bacalar.

Stromatolite, hóa thạch lâu đời nhất trên Trái đất từng được phát hiện. Ảnh: BBC.

Tuy nhiên, hiện tượng Karst đặc trưng của những vùng núi đá vôi bị nước chảy xói mòi khiến lớp trầm tích tại Bacalar dễ tổn thương hơn trước sự thay đổi ở thượng nguồn. Nạn phá rừng nhiệt đới đã gia tăng theo cấp số nhân trong nhiều thập kỷ qua do các hoạt động nông nghiệp không bền vững, khiến thuốc trừ sâu và phân bón theo con sông ngầm chảy vào đầm Bacalar vào mùa mưa.

Những kết quả đo đạc cho thấy nồng độ cao bất thường của nitơ và amoni tại "đầm bảy sắc", đặc biệt là khu vực gần thị trấn Bacalar. Thành phần của nước trong đầm thay đổi dẫn đến tảo và động vật thân mềm đang sinh sôi với tốc độ nhanh chóng. Đến nay, vẫn chưa có nghiên cứu khoa học nào chứng minh các vi sinh vật ở đầm Bacalar có thể phục hồi sau những biến động về môi trường trong thời gian qua.

Ngành du lịch địa phương cũng là tác nhân quan trọng đe dọa đến sự sinh tồn của stromatolite.

Trong 3 năm qua, mức gia tăng số lượng khách du lịch ở đầm Bacalar lên đến 600%, nhưng đơn vị quản lý lại không có phương án quy hoạch đô thị cần thiết như lắp đặt hệ thống xử lý nước thải và trang bị đầy đủ thiết bị vệ sinh. Vấn đề ngày càng trở nên nghiêm trọng khi vùng nước của "đầm bảy sắc" chuyển sang màu nâu xỉn. Trước đó, cơ quan bảo vệ môi trường liên bang Mexico đã cảnh báo về tình trạng ô nhiễm của đầm Bacalar vào tháng 11/2015.

Ngoài ra, các hoạt động du lịch tại đầm Bacalar như chèo kayak hay lướt ván thủy lực đang dần hủy hoại stromatolite. "Rất nhiều du khách không quan tâm đến stromatolite và rừng ngập mặn, những tạo vật giúp phục hồi môi trường tự nhiên của Bacalar", hướng dẫn viên du lịch Del Valle cho biết.

"Đầm bảy sắc" đang bị đe dọa nghiêm trọng. Ảnh: expedia.

Du lịch bền vững

Hoạt động du lịch giảm mạnh do đại dịch Covid-19 tạo cơ hội cho đầm nước dài 42 km phục hồi. Nhờ đó, những loài động vật như rái cá sông xuất hiện trở lại sau nhiều thập kỷ. Bacalar có khả năng khôi phục danh tiếng là "đầm bảy sắc".

Để hiện thực hóa điều này, nhà sinh học địa phương Silvana Ibarra thường xuyên nhắc du khách không được chạm vào hoặc ngồi trên stromatolite, hay là hạn chế bôi kem chống nắng và trang điểm vì những hóa chất này khiến hóa thạch sống lâu đời nhất trên Trái đất có nguy cơ diệt vong.

"Bacalar là khu bảo tồn thiên nhiên có môi trường mong manh, cần được bảo vệ cẩn thận", Silvana Ibarra tiết lộ.

Bên cạnh đó, trước khi hoạt động du lịch quay trở lại mức trước đại dịch, Del Valle đã nói chuyện với các nhà điều hành du lịch địa phương nhằm triển khai các dịch vụ du lịch bền vững.

Hướng dẫn viên du lịch người Mexico cũng thuyết phục người dân địa phương đang sở hữu thuyền máy trong đầm tham gia buổi huấn luyện du lịch chèo thuyền. Hoạt động này không ảnh hưởng đến hệ sinh thái Bacalar, do anh dạy miễn phí.

Đại dịch Covid-19 tạo điều kiện cho môi trường tự nhiên đầm Bacalar phục hồi. Ảnh: andresmexico.

Del Valle chuyển đến sống ở Bacalar vào năm 2017 sau trận động đất 7,1 độ richter ở Puebla, khiến anh bị sang chấn tâm lý sau tai nạn. "Đó là thiên đường", anh nói, khi lần đầu tiên ngắm nhìn cảnh sắc độc đáo của đầm nước Bacalar. Song những thay đổi môi trường tự nhiên của đầm Bacalar trong nhiều năm qua làm anh đau đớn.

"Hy vọng rằng, đầm bảy sắc của Mexico sẽ được chữa lành", Del Valle chia sẻ.