Dòng họ duy nhất Việt Nam được trao kỷ lục Guinness nhờ thành tích vô tiền khoáng hậu, 5 đời liên tiếp đỗ tiến sĩ

“Phụ tử đồng khoa”

Nằm sát quốc lộ 7A, đoạn qua địa phận xã Diễn Kỷ, huyện Diễn Châu (Nghệ An), quần thể đền thờ dòng họ Ngô Lý Trai mang vẻ cổ kính, trang nghiêm. Quần thể này, bao gồm đền thờ và lăng mộ của ba vị tiến sĩ Ngô Trí Tri, Ngô Trí Hòa và Ngô Sỹ Vinh, đã được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia từ năm 1992. Trong đền thờ còn lưu giữ nhiều sắc phong do triều đình các thời kỳ ban tặng. Trải qua nhiều biến cố lịch sử, hai nhà thờ và cây thị cổ thụ hơn 400 năm tuổi vẫn còn được bảo tồn nguyên vẹn.

Theo gia phả của dòng họ Ngô Trí tại Diễn Châu (Nghệ An), cụ tổ Ngô Công Định (còn gọi là Ngô Định) quê ở Bắc Ninh, vào Nghệ An lập nghiệp vào cuối thế kỷ XV. Bà thủy tổ của dòng họ là Chu Thị Bột đã đem toàn bộ gia sản ban phát cho người nghèo, không để lại gì cho con cháu.

Sau khi cha mẹ qua đời, hai người con là Ngô Ngọc và Ngô Định rơi vào cảnh nghèo khó. Anh cả Ngô Ngọc được cậu nhận nuôi và chu cấp cho việc học tại quê nhà. Trong khi đó, Ngô Định được một người trong quân ngũ ở quê Đông Thành (Nghệ An) nhận làm con nuôi. Người này đóng quân tại đất Kinh Bắc, và đã đưa Ngô Định theo về khi giải ngũ, sau đó định cư ở Lý Trai (nay thuộc xã Diễn Kỷ, huyện Diễn Châu), từ đó lập nên chi họ Ngô Lý Trai.

Câu chuyện về anh em ly biệt này đã đi vào dân gian với những câu ca dao:

“Một gốc trăm cành nảy họ Ngô

Chuyện bà thí thóc để muôn thu

Mất mùa thương kẻ ăn rau cháo

Làm phúc đến lúc dốc bịch bồ

Hai chữ vinh hoa bia miệng dệt

Năm đời liên trúng phấn son tô

Còn trời còn đất còn non nước

Thóc tổ còn nhiều chẳng phải lo”.

Con cháu họ Ngô vượt qua khó khăn, không ngừng học hỏi. Đến đời thứ năm, dòng họ bắt đầu có người đỗ đạt cao. Người mở đầu cho truyền thống đỗ đạt của dòng họ Ngô Lý Trai là hai cha con Ngô Trí Tri và Ngô Trí Hòa. Tại kỳ thi Nhâm Thìn (1592) dưới triều vua Lê Thế Tông, hai cha con cùng thi và đỗ đại khoa.

Ngô Trí Tri đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân khi đã 53 tuổi (có tài liệu ghi là 56 tuổi). Con trai ông Ngô Trí Hòa, đỗ Đệ nhị giáp tiến sĩ xuất thân (Hoàng giáp) khi mới 28 tuổi.

Khi cha con vinh quy bái tổ, vua Lê Thế Tông đã đích thân ban tặng một bức trướng hồng thêu mười chữ vàng: "Khoa danh thiên hạ hữu, phụ tử thế gian vô", nghĩa là "Khoa danh trong thiên hạ ai cũng có thể đạt được, nhưng cha con cùng đỗ một khoa thì chưa từng có". Theo nội dung Văn bia số 21 tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám, đây là lần đầu tiên trong lịch sử khoa cử Việt Nam có trường hợp hai cha con cùng đỗ tiến sĩ trong một kỳ thi.

Bài ký tên tiến sĩ của khoa thi đó ghi lại sự kiện đặc biệt này như một biểu tượng của triều đại thịnh trị và thanh bình: "Ai nấy đều lấy làm sung sướng khi được chứng kiến cảnh thái bình dưới triều vua thánh, có cha con cùng đỗ một khoa thật là dấu hiệu của thời thịnh vượng và văn minh."

Với bảng thành tích hiếm có, ngày 1/9/2013, dòng họ Ngô ở Diễn Châu được Tổ chức Kỷ lục Guiness Việt Nam ghi vào danh sách Guiness với nội dung: “Tôn vinh kỷ lục cha và con cùng đỗ tiến sỹ lần đầu tiên trong một khoa thi” dành cho cha là danh nhân Ngô Trí Tri và con là danh nhân Ngô Trí Hòa.

5 đời liên tiếp đỗ đại khoa

Kể từ khi cha con cụ Ngô Trí Tri mở đầu thi đỗ khai khoa cho dòng họ Ngô Lý Trai, dòng họ này liên tiếp có người thành danh, đỗ đạt cao và giữ các chức vụ quan trọng trong triều đình.

Theo gia phả của dòng họ Ngô Lý Trai tại Diễn Châu, cụ Ngô Trí Tri sau khi đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân đã đảm nhiệm chức vụ Giám sát ngự sử đạo Quảng Nam, sau đó được thăng lên làm Tả thị lang bộ Lễ. Về sau, cụ trở về quê nhà nghỉ hưu và tiếp tục truyền dạy con cháu học hành, tu dưỡng.

Người con trai của cụ, Ngô Trí Hòa, sau khi đỗ Hoàng giáp vào năm 1592, ra làm quan và được bổ nhiệm đến chức Hiến sát sứ tại Sơn Tây. Năm 1623, ông lập công lớn trong việc dẹp loạn ở Sơn Tây, được phong Thiếu bảo, tước Hiệp Mưu tá lý dục vân tán trị công thần, xếp vào hàng công thần trung hưng của triều Lê, và giữ chức Thượng thư bộ Hộ kiêm Tế tửu Quốc Tử Giám.

Con trai của Ngô Trí Hòa, Ngô Sĩ Vinh (1596 - ?) đỗ Đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân trong kỳ thi Bính Tuất niên hiệu Phúc Thái (1646) dưới triều vua Lê Chân Tông, và sau đó đảm nhận chức Quang Lộc Tự khanh. Khi qua đời, ông được truy tặng chức Tằng Tả thị lang và tước hầu.

Hai người cháu của Ngô Sĩ Vinh, thuộc nhánh chính của dòng họ, là Ngô Công Trạc và Ngô Hưng Giáo cũng đỗ tiến sĩ. Ngô Công Trạc đỗ Tam giáp đồng tiến sĩ năm 1694 dưới thời vua Lê Hy Tông, còn Ngô Hưng Giáo đỗ tiến sĩ vào năm 1710.

Như vậy, dòng họ Ngô Lý Trai trải qua 5 đời liên tiếp có 5 người đỗ đại khoa. Sách Lịch triều hiến chương loại chícó nhận định về cụ Ngô Trí Hòa và dòng họ Ngô Lý Trai rằng: “Ông học vấn xuất chúng, chính thuật tinh thông, xử lý công việc ở trong hay ngoài đều thấu đáo; công lao và tiếng tăm của ông đều rõ ràng. Ông còn là bậc danh thần qua ba triều đại, cha con đồng khoa, phúc đức dòng họ kéo dài, điều này thực hiếm có trong lịch sử”.