Hồi sinh kỳ diệu: 6 loài động vật đã tuyệt chủng có thể được 'tái sinh' và 1 loài đã 'sống lại từ cõi chết'

Tưởng chừng chỉ có trong phim khoa học viễn tưởng, “hồi sinh sự sống” – hay còn gọi là khoa học phục sinh sinh vật tuyệt chủng (de-extinction) – đang tiến những bước dài với hy vọng đưa nhiều loài đã biến mất quay trở lại trái đất.

Từ voi ma mút lông xoăn, chim dodo đến hổ Tasmania, các nhà khoa học và công ty công nghệ sinh học đang nỗ lực biến điều không tưởng thành hiện thực. Và đặc biệt, một loài động vật đã thực sự được hồi sinh – mở ra kỷ nguyên mới cho sinh học tiến hóa.

Voi ma mút có thể được hồi sinh.

Cốt lõi của quá trình hồi sinh là việc thu thập và xử lý DNA của loài đã tuyệt chủng. Các nhà nghiên cứu sau đó chỉnh sửa gene hoặc chuyển nhân từ tế bào chứa DNA cổ vào trứng của loài hiện tại có quan hệ gần gũi. Kết quả là một sinh vật gần như tương đồng với bản gốc.

Dù còn nhiều rào cản kỹ thuật, một số dự án tiên phong đã đạt được những bước ngoặt ngoạn mục. Trong số đó, đáng chú ý là:

1. Voi ma mút lông xoăn – Biểu tượng của kỷ Băng hà sắp trở lại?

Từng thống trị các vùng đất băng giá từ châu Âu tới Bắc Mỹ cách đây hàng chục ngàn năm, voi ma mút biến mất vì biến đổi khí hậu và sự săn bắt của con người. Tuy nhiên, nhờ xác ướp được bảo quản hoàn hảo trong băng vĩnh cửu, các nhà khoa học đã giải mã được gần như toàn bộ bộ gene của loài khổng lồ này.

Công ty Colossal Biosciences (Mỹ) tuyên bố sẽ cho ra đời cá thể “ma mút” đầu tiên vào năm 2028. Đáng chú ý, vào tháng 3/2025, họ đã tạo ra chuột “lông ma mút” – bằng cách cấy các đột biến gene từ ma mút sang chuột – như một phép thử khả thi cho giấc mơ tái tạo voi ma mút trong tương lai gần.

2. Chim dodo – Nạn nhân biểu tượng của sự tuyệt chủng do con người

Chim Dodo (Raphus cucullatus) đã tuyệt chủng do hậu quả trực tiếp của quá trình thực dân hóa Mauritius của người châu Âu.

Biến mất khỏi đảo Mauritius vào cuối thế kỷ 17 do săn bắt và sự tàn phá của động vật ngoại lai, chim dodo trở thành minh chứng bi thảm cho hậu quả của con người đối với thiên nhiên. Tuy nhiên, bộ gene hoàn chỉnh của dodo đã được tái tạo năm 2022 từ một mẫu vật ở Đan Mạch.

Colossal khẳng định việc hồi sinh dodo khả thi hơn ma mút, do thời gian ấp trứng ngắn hơn và DNA dễ xử lý hơn. Dù vậy, thách thức lớn là phải tạo ra đa dạng di truyền để tránh việc toàn bộ cá thể chỉ là bản sao gene.

3. Hổ Tasmania (Thylacine) – “Sát thủ bóng đêm” sắp tái xuất?

Mang hình hài như chó sói với sọc vằn, hổ Tasmania từng thống trị Úc cho đến khi bị con người tàn sát, tuyệt chủng vào năm 1936. Tuy nhiên, số lượng lớn mẫu vật bảo quản tốt trên khắp thế giới là một lợi thế lớn.

Giáo sư Andrew Pask cùng Colossal đã giải mã hoàn chỉnh bộ gene thylacine vào năm 2017 và trích xuất được RNA vào năm 2023 – những bước đệm quan trọng cho hành trình hồi sinh loài thú săn mồi bí ẩn này.

4. Bồ câu viễn khách – Cánh chim từng che kín bầu trời Mỹ

Từng là loài chim phổ biến nhất Bắc Mỹ, bồ câu viễn khách đã bị săn bắt đến tuyệt chủng vào năm 1914. Với bộ gene hiện còn nhiều mảnh vụn, dự án Revive & Restore sẽ không tái tạo nguyên bản, mà sẽ "lai ngược" với chim bồ câu đuôi băng hiện đại để tạo ra phiên bản mang đặc điểm của tổ tiên đã mất.

Mục tiêu: thả đàn chim “mới” này ra tự nhiên từ năm 2025, nhằm khôi phục phần nào hệ sinh thái rừng phương Đông nước Mỹ.

5. Bò rừng Aurochs – Ông tổ khổng lồ của bò nhà

Tuyệt chủng vào thế kỷ 17, nhưng DNA của aurochs vẫn sống trong các giống bò hiện đại. Dự án “Taurus” tại Hà Lan đang áp dụng phương pháp lai ngược, chọn lọc những con bò mang đặc điểm gần giống aurochs để “quay ngược thời gian bằng di truyền”.

Sau hơn sáu thế hệ, kết quả đã gần với bản gốc – một con thú mạnh mẽ, sừng lớn, sống hoang dã như thời tiền sử.

6. Ngựa vằn Quagga – Đưa những sọc biến mất trở lại

Là một phân loài ngựa vằn Nam Phi với phần mông không có sọc, quagga bị tuyệt chủng vào năm 1883. Dự án The Quagga Project (Nam Phi) đã lai chọn những cá thể ngựa vằn ít sọc để khôi phục hình thái của quagga – dù kết quả vẫn gây tranh cãi.

Tuy nhiên, các nhà khoa học đề xuất rằng việc trích xuất DNA từ bộ xương hoặc mẫu nhồi bông rồi kết hợp với trứng ngựa vằn hiện đại có thể là hướng đi chính xác hơn.

Đã sống lại: Chó sói Dire – Truyền thuyết trở thành sự thật

Từng là kẻ săn mồi đỉnh cao tại châu Mỹ thời kỳ băng hà, chó sói dire (được biết đến rộng rãi nhờ phim Game of Thrones) biến mất cách đây hơn 10.000 năm.

Tháng 4/2025, Colossal Biosciences công bố ba chó con mang đặc điểm gene của sói dire đã chào đời: Romulus, Remus và Khaleesi. Nhờ công nghệ CRISPR, nhóm nghiên cứu đã chỉnh sửa DNA của sói xám hiện đại để tái tạo các đặc điểm của loài tiền sử – và cấy chúng vào trứng chó nhà. Sau 65 ngày, ba “hậu duệ cổ đại” ra đời, đánh dấu bước ngoặt lịch sử trong nỗ lực hồi sinh sự sống.

Dù còn nhiều tranh cãi về đạo đức, môi trường và rủi ro sinh học, khoa học phục sinh đang mở ra cánh cửa mới: Liệu chúng ta có thể – và nên – đưa những sinh vật quá khứ trở lại hiện tại?

Khi ranh giới giữa sự sống và cái chết dần mờ nhạt, nhân loại đứng trước một câu hỏi lớn: Chúng ta đang cứu thiên nhiên – hay đang tái tạo một thế giới không còn tồn tại?