KGB và vụ án hình sự “Eliseevsky”

Cách thức làm ăn phi pháp của giám đốc

Cửa hàng Eliseevsky mang tên thương gia Grigory Eliseev có từ thời đế chế Nga. Eliseevsky được trang trí lộng lẫy, luôn giữ vị thế danh giá khi bán những mặt hàng hảo hạng và khan hiếm. Yuri Sokolov đã trở thành giám đốc nổi tiếng của cửa hàng huyền thoại này.

Ông từng là cựu chiến binh dũng cảm trong cuộc chiến tranh Vệ quốc vĩ đại. Sau chiến tranh Sokolov làm tài xế taxi, thời gian này ông có dính vào vụ gian lận tính cước phí và phải ngồi tù 2 năm. Sau khi ra tù, Sokolov quyết định bắt tay vào kinh doanh với công việc bán hàng tại Moscow và nhanh chóng có được những người quen, điều này giúp cho Sokolov có được việc làm tại cửa hàng Eliseevsky nổi tiếng vào đầu những năm 60…

Năm 1963, Sokolov trở thành phó giám đốc và 9 năm sau là ủy viên văn phòng huyện ủy rồi lên chức giám đốc cửa hàng này. Việc làm đầu tiên của ông khi đó là thay thế các thiết bị mới như tủ lạnh Phần Lan. Nhờ công nghệ mới mà thực phẩm trước đây chóng hỏng trong vòng 2-3 ngày thì nay được lưu trữ lâu hơn. Nhưng thực tế này không được ghi lại trong báo cáo, hơn thế một khối lượng lớn hàng chính phẩm vẫn bị coi là “xóa sổ” như trước và số tiền bán hàng không được nhập vào doanh thu đã vào túi của Sokolov.

Giám đốc Yuri Sokolov (giữa) và các nhà lãnh đạo Liên Xô.

Ông lấy lòng các nhân viên bằng cách phân phát thực phẩm của cửa hàng và thưởng tiền trong dịp sinh nhật họ. Ngoài ra, tiếp tay cho ông còn có của các đồng phạm dưới quyền như các trưởng phòng và trưởng các chi nhánh. Mỗi lần Sokolov nhận hối lộ của họ từ 150-300 ruble. Tuy vậy, ông giám đốc Eliseevsky không cất giữ số tiền mờ ám mà đã sử dụng đưa để hối lộ, ông cũng hào phóng chia tiền cho các nhân viên của Tổng cục Thương mại thuộc Ủy ban điều hành Moscow, đứng đầu là Nicolai Tregubov, là người đã giúp ông vào làm việc tại Eliseevsky.

Vào những năm 70-80, sự thiếu hụt các sản phẩm thiết yếu là tình trạng phổ biến khắp đất nước Xôviết. Trong khoảng 10 năm, Eliseevsky đã trở thành thiên đường thực phẩm, tất nhiên không phải dành cho tất cả mọi người.

Với nỗ lực thương lượng và “lót tay” các nhà cung cấp thực phẩm bằng những phong bì đầy tiền, rất nhiều hàng hóa chất lượng cao và khan hiếm thời đó được nhập đầy trong cửa hàng của Sokolov như: trứng cá muối đen và đỏ, socola, xúc xích, pho mát, giăm bông, cá ngon, cà phê, thuốc lá và rượu ngoại hảo hạng. Thông qua hệ thống đặt hàng và từ “cửa sau”, tất cả những thứ này chủ yếu được bán cho giới cao cấp của nhà nước, những nghệ sĩ, nhà văn nổi tiếng, các nhà khoa học, quân sự cấp cao…

Sokolov cũng là một nhà quản lý tài ba. Trong thời gian điều hành cửa hàng Eliseevsky doanh thu đã tăng gấp ba lần - từ 30 lên đến 90 triệu ruble/năm. Nhờ chức vụ và sự khôn khéo của mình mà ông đã được góp mặt trong các nhóm cao cấp nhất của đảng.

Trong số những người bảo trợ đầy quyền lực của Sokolov, ngoài Nicolai Tregubov còn có Bí thư thứ hai của Thành ủy Moscow Raisa Dementyeva và Bộ trưởng Bộ Nội vụ Liên Xô Nicolai Schelokov. Nhưng người có ảnh hưởng lớn nhất là Victor Grishin - Bí thư Thành ủy Moscow kiêm Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Liên Xô. Ngoài ra, Sokolov còn là bạn của Galina Brezhneva và chồng bà là Thứ trưởng Bộ Nội vụ Yuri Chubanov (con gái và con rể của Breznhev).

Vào cuối những năm 70, phóng viên của một tờ báo trung ương đã thực hiện cuộc điều tra riêng và phát hiện ra rằng các nhân viên bán hàng của Eliseevsky thường tính gian và cân sai cho khách hàng. Bài báo đang được chuẩn bị đăng tải thì đột nhiên tòa soạn nhận được cuộc gọi từ “bên trên” cương quyết yêu cầu không đưa ra bằng chứng tai hại trên. Chứng cứ đã được gỡ ra khỏi tờ báo. Thời điểm đó tưởng như Sokolov có thể chỉ bị sa thải, nhưng sự vụ lại đi theo chiều hướng khác.

Eliseevsky lọt vào tầm ngắm của KGB

Ngay từ tháng 10-1982, KGB đã hướng sự chú ý đến người đứng đầu cửa hàng Eliseevsky. Tuy vậy vẫn chưa có cách để tìm ra những bằng chứng về các khoản hối lộ khổng lồ của Sokolov. KGB phải thực hiện kế hoạch với sự bí mật tuyệt đối, thậm chí không có sự tham gia của Bộ Nội vụ. Sau đó, các nhân viên đặc vụ của Andropov được giao việc “chăm sóc” vị giám đốc Eliseevsky một cách khôn ngoan.

Một gian của cửa hàng Eliseevsky.

Nhân dịp Sokolov ra nước ngoài, họ đã “tân trang” cho văn phòng của ông ta thiết bị nghe lén và camera bí mật. Để kế hoạch này thành công, các đặc vụ đã sắp xếp một sự cố chập mạch điện trong tòa nhà Eliseevsky và họ cải trang thành những người thợ sửa chữa để thâm nhập vào văn phòng của Sokolov. Trở về sau chuyến công tác, Sokolov không hề nghi ngờ rằng nơi làm việc của mình đã được nhét đầy các thiết bị điệp báo, ông ta bình thản tiếp tục công việc như thường lệ.

Kể từ đó, bộ phận giám sát của KGB đã ghi lại được hình ảnh những người đứng đầu các chi nhánh đã đến gặp Sokolov vào các ngày thứ sáu hàng tuần và trao phong bì cho giám đốc. Sau đó, một phần số tiền thu được từ sản phẩm thâm hụt không được tính ở quầy từ két sắt của giám đốc lại được chuyển đến người đứng đầu Tổng cục Thương mại Moscow Tregubov và các bên liên quan khác. Tóm lại, những bằng chứng thực tế và có cơ sở đã được thu thập. Cũng vào ngày thứ sáu sau đó, tất cả “những người đưa thư”, sau khi đưa phong bì đựng tiền cho Sokolov đều đã bị bắt.

Ảnh Y.Sokolov trong hồ sơ cá nhân.

Ngày 30/10/1982 đến lượt giám đốc Sokolov bị bắt. Trước khi đến văn phòng giám đốc Eliseevsky, các sĩ quan KGB đã nhận được tin ông ta vừa nhận hối lộ 300 ruble. Nhưng họ đã biết rằng dưới bàn làm việc của ông ta có một nút báo động để gọi bảo vệ, điều này có thể gây khó khăn cho việc bắt giữ. Vì vậy, một nhân viên đặc vụ bước vào văn phòng, khi đền gần Sokolov đã lập tức chìa tay ra bắt rồi “siết chặt” tay và kéo Sokolov ra khỏi bàn khiến ông ta không kịp chạm tay vào nút bấm. Và chỉ sau đó lệnh bắt mới được tuyên bố và cuộc khám xét bắt đầu.

Cũng có những người coi Sokolov chỉ là nạn nhân của cuộc xung đột giữa các đảng phái, họ đã lập luận: Sokolov chỉ tìm cách đảm bảo có đủ hàng hóa cho Eliseevsky, không giữ tiền riêng cho cá nhân, có lối sống khổ hạnh, thậm chí còn ngủ trên chiếc giường sắt bình thường nhất. Tuy nhiên, thực tế lại hoàn toàn khác. Trong khi khám xét nhà của Sokolov, các điều tra viên tìm thấy một hộp đựng sữa có để trái phiếu trị giá 67 nghìn ruble cùng với 50 nghìn ruble tiền mặt, nhiều đồ trang sức, xe hơi thương hiệu ngoại.

Ngôi nhà của Sokolov nằm liền kề nhà nghỉ dưỡng của vợ chồng bà Galina Breznheva. Suốt thời gian Sokolov còn là giám đốc của Eliseevsky, Galina Brezhneva rất ủng hộ ông ta và được ông gửi cho những giỏ đồ ngon. Đôi khi bà Galina tự mình tới cửa hàng Eliseevsky bằng xe hơi riêng và trên đường trở về, cốp xe đầy ắp đồ ăn đắt tiền và tất nhiên hoàn toàn miễn phí.

Nhận kết đắng tại tòa án do “quá thành khẩn”?

Khi mới bị đưa đến trại tạm giam ở Lefortovo, Sokolov vẫn tỏ ra bình tĩnh bởi chắc chắn rằng sẽ được bạn bè là những người bảo trợ cấp cao giúp đỡ. Nhưng điều đó đã không xảy ra. Khi cựu giám đốc tổng cục Thương mại Moscow Tregubov phải hầu tòa, ông ta không chịu nhận tội và kết quả là phải nhận 15 năm tù, bản án này chỉ tương đương với án của một trưởng bộ phận bình thường của cửa hàng Eliseevsky. Ngoài ra, khi biết tin Tregubov bị bắt, Ủy viên Bộ Chính trị Grishin đang đi nghỉ dưỡng đã khẩn trương bay đến Moscow. Tuy nhiên, ông này cũng không thể làm gì được. Sau này, sự nghiệp của “vị thánh” bảo trợ cho "mafia thương mại" ở Moscow cũng đã kết thúc: vào tháng 12 năm 1985, Boris Yeltsin thay thế Grishin làm Bí thư Thành ủy Moscow.

Ngoài Sokolov còn có cấp phó và ba trưởng bộ phận của Eliseevsky cũng bị đưa ra xét xử. Sau khi Brezhnev qua đời, được biết lãnh đạo Đảng không phải là Grishin - người bảo trợ đầy quyền lực của mình, mà là Andropov, Sokolov quyết định hợp tác với bên điều tra bởi biết điều này sẽ được hưởng tình tiết giảm nhẹ. Ông tin sẽ chỉ bị mức án ngắn hạn và sớm được tự do.

Xét xử vụ án hình sự Eliseevsky.

Tại phiên tòa, Sokolov cố gắng chứng minh rằng ông ta chỉ chơi theo những quy tắc từng ngự trị trong giới thương mại. Nhưng bị cáo không biết rằng hành động sau đó của mình đã tự làm hại bản thân. Trong khi tiết lộ tất cả những bí mật về kế hoạch làm ăn phi pháp của mình, Sokolov đã không từ chối khai báo thêm, thậm chí còn đi xa hơn khi đọc to từ một cuốn sổ ghi chép riêng các khoản hối lộ và tên của những người đưa hối lộ cấp cao.

Thẩm phán đã bất ngờ ngắt lời bị cáo, và để tránh công khai tài liệu làm tổn hại đến các cơ quan chức năng lớn của đảng và nhà nước, phiên tòa đã dừng lại. Tại các phiên tòa sau, Sokolov không ít lần nhắc lại rằng ông chỉ là “nạn nhân của các cuộc xung đột đảng phái”

Sokolov bị xét xử theo điều 173 và 174 của Bộ luật Hình sự RSFSR (về tội nhận và đưa hối lộ với quy mô lớn), bị kết án tử hình và bị tịch thu tài sản. Bản án được tuyên vào ngày 11/11/1984. Cấp phó và các trưởng chi nhánh của ông bị kết án từ 11-14 năm tù. Phán quyết của tòa án gây ra sự ngạc nhiên ngay cả với các sĩ quan KGB, vì sự hợp tác của Sokolov với bên điều tra cũng không cứu được ông khỏi bị xử bắn.

Đơn đề nghị khoan hồng không giúp ích được gì: quá nhiều quan chức cấp cao và những người được hưởng lộc từ giám đốc cửa hàng Eliseevsky đã coi Sokolov như một nhân chứng nguy hiểm, muốn ông bị vô hiệu hóa để phải im lặng mãi mãi. Sokolov đã bị xử bắn vào ngày 14/12/1984, chỉ 33 ngày sau khi tuyên án.

Cùng thời gian Sokolov bị bắt, các cuộc khám xét đã được tiến hành ở tất cả các chi nhánh của cửa hàng. Ngay trước khi kết thúc cuộc điều tra vụ Sokolov và chuyển cáo trạng cho tòa án, vụ bắt giữ các giám đốc khác của những doanh nghiệp thương mại lớn ở Moscow cũng được bắt đầu.

Từ lời khai của Sokolov về tội hối lộ và tham ô tài sản nhà nước, 174 quan chức đã bị bắt, trong đó có ban giám đốc của Cửa hàng Tổng hợp GUM Moscow. Sau vụ xử bắn Sokolov, còn có thêm một bản án tử hình đối với giám đốc một cửa hàng rau quả ở Moscow và vụ tự sát của giám đốc cửa hàng thực phẩm ở Smolensk và nhiều người khác đã phải ngồi sau song sắt.