Lăng Minh Mạng - bức tranh thủy mặc

Ngoài tính cách đăng đối uy nghiêm đường bệ, lăng Minh Mạng còn có những nét quyến rũ của thiên nhiên đã được chỉnh trang lại để làm bối cảnh cho các công trình kiến trúc.

Phía trước lăng về hướng sông Hương, La thành được dựng thành một đoạn rất thẳng vuông góc với đường thần đạo. Chính giữa đoạn thẳng đó là cửa chính vào lăng tên gọi Đại Hồng Môn, đó cũng chính là điểm đầu của đường thần đạo. Đại Hồng Môn được xây bằng vôi gạch, cao hơn 9m, rộng 12m. Cổng này có ba lối đi với 24 lá mái lô nhô cao thấp và các đồ án trang trí cá chép hóa rồng, long vân… được coi là tiêu biểu của loại cổng tam quan đời Nguyễn. Cổng chỉ mở một lần để đưa quan tài của vua vào trong lăng, sau đó được đóng kín cho đến nay, ra vào phải qua hai cổng phụ là Tả Hồng Môn và Hữu Hồng Môn ở hai đầu đoạn thẳng của La thành phía trước. Đây cũng chính là những cổng mà hiện nay đang cho khách tham quan ra vào thăm lăng.

Sau Đại Hồng Môn là Bái Đình, lát gạch Bát Tràng (sân rộng 45x45m), hai bên có hai hàng tượng quan văn võ, voi ngựa bằng đá đứng chầu. Đoạn thẳng mắt trước của La thành phối hợp với Bái Đình tạo nên một hình vuông và gây ấn tượng vuông cho cả khu vực điện thờ.

Tiếp theo sân chầu là Bi Đình nằm trên một khu đất cao do đào hồ Trừng Minh đắp lên gọi là Phụng Thần Sơn, trong đó dựng một tấm bia đá hình chữ nhật (3,10m x 1,60m) cũng được gọi là bia “Thánh đức thần công” do vua Thiệu Trị viết về tiểu sử và công đức của vua cha.

Khu vực tẩm điện, được giới hạn trong một lớp thành hình vuông biểu trưng mặt đất (từ ý niệm trời tròn, đất vuông). Ở chính giữa lớp thành hình vuông của tẩm điện là Điện Sùng Ân, kiến trúc theo lối trùng thiềm điệp ốc.

Xung quanh Điện Sùng Ân, các công trình khác nằm rải rác trên các ngọn đồi: Tả Tùng phòng trên Tịnh Sơn, Hữu Tùng phòng trên Ý Sơn; Tuần Lộc Hiên trên Đức Hóa Sơn; Linh Phương Các trên Khải Trạch Sơn, Quan Lan Sở trên Đạo Thống Sơn; Truy Tư Trai trên Phúc ấm Sơn; Hư Hoài Tạ trên đảo Trấn Thủy… Tất cả đều được sắp xếp nhặt khoan như các hành tinh nhỏ quay quanh hành tinh lớn ấy là điện Sùng Ân trên Phụng Thần Sơn, một biểu tượng của trái đất.

Đi tiếp qua ba cây cầu Trung Ðạo, Tả Phụ, Hữu Bật bắc qua hồ Trường Minh là đến lầu Minh Lâu xây dựng trên quả đồi có tên là Tam Ðài Sơn. Toà nhà có hình vuông, hai tầng, tám mái. Hai bên Minh Lâu về phía sau là hai trụ biểu dựng trên hai quả đồi Bình Sơn và Thành Sơn. Phía sau Minh Lâu là hai vườn hoa hình chữ Thọ đối xứng nhau qua đường Thần đạo.

Từ sân sau Minh Lâu nối tiếp với sân đầu cầu Thông Minh Chính Trực lát bằng đá thanh dài 49m, rộng 4m, hai bên có lan can thưa thoáng vắt qua hồ Tân Nguyệt để vào Bửu thành. Hồ bán nguyệt hình trăng non, ôm lấy Bửu Thành, ví như yếu tố “Âm” bao bọc, che chở cho yếu tố “Dương” là Bửu Thành - biểu tượng của mặt trời. Đây là sự thể hiện tài tình biểu tượng âm dương là mặt trăng và mặt trời của người xưa.

Thăm lăng Minh Mạng, du khách ngỡ mình lạc vào không gian của hội họa, thi ca và triết học. Sự uy nghiêm, nét tĩnh tại của kiến trúc và khung cảnh gợi tình của thiên nhiên thể hiện tính cách nghiêm khắc, tri thức uyên bác và tâm hồn lãng mạn của nhà vua.