Chuyên gia hiến kế khắc phục bất cập thị trường điện

Nhiều bất cập

TS Thái Doãn Hoàng Cầu - chuyên gia về hành vi kinh tế trong thị trường điện cho biết, mặc dù ngành điện và các cơ quản chủ quản đã nỗ lực thực hiện nhiều biện pháp tích cực nhưng thị trường điện vừa qua đã bộc lộ nhiều nhược điểm, bất cập trong công tác quản trị ngành điện.

Theo nội dung kết luận của Thanh tra Bộ Công Thương ngày 10/7, xây dựng nguồn và lưới điện chậm, mất cân đối so với quy hoạch, chưa tận dụng tốt nguồn lực năng lượng tái tạo đã được đầu tư, công tác quản trị rủi ro trong kế hoạch vận hành và vận hành các nguồn thuỷ điện, nhiệt điện chưa tốt.

Đặc biệt, một trong các nguyên nhân chính dẫn đến việc ngành điện chưa làm tốt các công tác quản trị ngành nói trên là do cơ chế giá bán lẻ điện hiện hành không phản ánh kịp thời chi phí nhiên liệu đầu vào cũng như khan hiếm cung - cầu điện.

“Để giảm lỗ, theo lẽ thường, đơn vị kinh doanh như Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) có động lực huy động nhiều nguồn điện có chi phí vận hành thấp như thuỷ điện và giảm nguồn điện có chi phí cao hơn như than, khí, dầu. Và như vậy EVN đã phải nhận rủi ro cao khi tình hình thời tiết, thuỷ văn cực đoan xảy ra ngoài dự báo trong năm 2023, gây nên những hậu quả đáng tiếc như vừa qua", chuyên gia nhìn nhận.

Phân tích về việc thực hiện thị trường điện, TS Cầu cho biết, tính đến nay, dù thời gian chuẩn bị đã lâu nhưng thị trường bán buôn điện vẫn chưa hoàn chỉnh, thị trường bán lẻ điện vẫn chưa thực hiện thí điểm theo như các thiết kế và lộ trình tương ứng đã được duyệt. Các khó khăn, bất cập vừa qua lẽ ra đã có thể và nên được giải quyết thông qua các cơ chế thị trường.

Theo đó, TS Thái Doãn Hoàng Cầu khuyến nghị, Quốc hội, Chính phủ nên xem xét thành lập một Ban Cố vấn chuyên trách về cải cách ngành điện, năng lượng nhằm giúp Chính phủ giải quyết các vấn đề quan trọng của ngành điện và năng lượng, bao gồm an ninh năng lượng, hiệu quả kinh tế và bền vững thông qua các cơ chế thị trường.

Ban cố vấn này nên độc lập với các cơ quan hiện đang điều tiết và điều hành ngành điện mặc dù sẽ tham vấn và cộng tác chặt chẽ với các cơ quan quản trị chủ quản. Ban Cố vấn nên tiến hành đánh giá độc lập và toàn diện ngành điện để giúp Chính phủ hoàn thiện các chính sách, cơ chế quản trị nhằm kịp thời xây dựng các thị trường điện hoàn chỉnh theo lộ trình. Đồng thời thúc đẩy việc phát triển nguồn nhân lực để thực hiện các nhiệm vụ đó.

5 giải pháp cải cách thị trường điện

Trước thực trạng thị trường điện hiện nay, chuyên gia Cầu đưa ra 5 giải pháp để cải cách thị trường điện.

Thứ nhất, cần bảo đảm tính đồng bộ và liên thông giữa các phân ngành của ngành năng lượng. Không thể phát triển thị trường điện mà thiếu sự đồng bộ và liên thông với các chính sách giá, thị trường nhiên liệu hoặc các chính sách về phát triển môi trường, xã hội bền vững khác.

Thứ hai, xem xét thiết kế lại thị trường điện có tính đến mức độ thâm nhập rất lớn của năng lượng tái tạo (NLTT). Trong việc xem xét thiết kế lại nhiều hạng mục của thị trường bán buôn, ngành điện Việt Nam nên xem xét và lựa chọn một cơ chế thị trường công suất phù hợp để có thể thay thế cơ chế quy hoạch điện tập trung hiện hành, nhằm bảo đảm độ tin cậy dài hạn, đủ công suất và năng lượng cho nhiều năm tới trong tương lai.

Thứ ba, cần bảo đảm tính tuần tự và tương thích giữa các hạng mục cải cách. Thiết kế và thực hiện thị trường bán buôn phải chuẩn trước khi tiến hành thị trường bán lẻ điện chính thức. Một số công việc tái cơ cấu phải được tiến hành trước khi giới thiệu cơ chế thị trường cạnh tranh.

Thứ tư, cần bảo đảm tính độc lập của các cơ quan chức năng trong cơ cấu quản trị ngành điện. Ban Cố vấn nên giúp Chính phủ rà soát để có giải pháp đồng bộ cho toàn bộ cơ cấu quản trị thị trường điện bao gồm các chức năng xây dựng luật, ra chính sách, thiết kế thị trường các cấp, quản lý và lập quy định thị trường, điều tiết thị trường, vận hành thị trường. Ban Cố vấn cũng có thể nên giúp Chính phủ xem xét phân bổ các nguồn lực cần thiết cho các cơ quan quản trị để bảo đảm an ninh năng lượng.

Thứ năm, thúc đẩy việc xây dựng chính sách, giải pháp, nguồn lực cụ thể về phát triển năng lực thực hiện thị trường điện. Cần nhiều giải pháp phù hợp và đồng bộ về pháp luật, chính sách, tài chính, khoa học, công nghệ, tổ chức và nhân lực... để "san bằng" khoảng trống giữa tầm nhìn và thực trạng.

"Trong cải cách thị trường điện, việc phát triển nguồn nhân lực là cốt lõi. Đây cũng là một thử thách lớn. Ban Cố vấn nên giúp Chính phủ thúc đẩy việc xây dựng chính sách, giải pháp, nguồn lực hỗ trợ. Cụ thể, bao gồm chính sách đãi ngộ để phát triển đội ngũ lãnh đạo, chuyên viên, chuyên gia am hiểu nhiều lĩnh vực đối với thị trường này", ông Cầu đề xuất.