Thiên vị “cá lớn”, bỏ rơi “cá nhỏ”: Hạn chế tác động lan toả của FDI

Sự chèn lấn của FDI

Sức hút của Bắc Ninh với các tập đoàn danh tiếng thế giới như Canon, Sumitomo (Nhật Bản), Samsung, Orion (Hàn Quốc); Foxconn (Đài Loan); Tyco Electronics (Hoa Kỳ), ABB (Thuỵ Điển) hay gần đây nhất là Nokia (Phần Lan) chứng tỏ thành công nhất định trong chiến lược kêu gọi đầu tư của chính quyền địa phương. Lãnh đạo tỉnh Bắc Ninh chắc chắn sẽ hài lòng, nếu biết lý do chọn Bắc Ninh của một nhà đầu tư Hàn Quốc là vì “thái độ của chính quyền tỉnh”.

Tuy nhiên, trong nghiên cứu mới của Viện Nghiên cứu phát triển IDS (Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI) về Động lực thúc đẩy cải cách kinh tế tại 4 tỉnh ở Việt Nam (Bắc Ninh, Hưng Yên, Đồng Tháp và Cà Mau), một phát hiện đáng quan tâm là, nỗ lực cải cách này không chia đều cho các doanh nghiệp.

Trao đổi với phóng viên Báo Đầu tư, ông Đậu Anh Tuấn, Phó trưởng ban Pháp chế (VCCI), chuyên gia tiến hành nghiên cứu cho biết, sự mất cân bằng này thấy rất rõ ở Bắc Ninh, khi phỏng vấn trực tiếp, các doanh nghiệp nhỏ ở địa phương đều cảm nhận, “chính quyền sở tại có quan hệ mật thiết với các doanh nghiệp lớn, đặc biệt là doanh nghiệp FDI”.

“Các vị lãnh đạo tỉnh cũng cho thấy thực tế, khi doanh nghiệp lớn cần sự hỗ trợ, có thể đặt vấn đề trực tiếp với lãnh đạo đứng đầu chính quyền tỉnh. Nhiều lãnh đạo cho rằng, đây là cách tốt nhất để tìm hiểu các vấn đề của doanh nghiệp”, ông Tuấn nói và thừa nhận, khu vực doanh nghiệp nhỏ ít có cơ hội như vậy, chủ yếu họ làm việc với các hiệp hội địa phương hoặc các cán bộ cấp thấp.

Trong điều tra Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) năm 2010 của Bắc Ninh cũng cho thấy, 43,6% trong số 101 doanh nghiệp được phỏng vấn “cảm thấy chính quyền tỉnh ưu tiên thu hút đầu tư của doanh nghiệp FDI hơn là phát triển khu vực tư nhân, trong đó đặc biệt là ưu ái trong phân bổ đất đai”.

“Để thu hút các nhà đầu tư, chính quyền sở tại tạo mặt bằng có sẵn với giá ưu đãi. Sự thiên vị này gây thiệt hại cho các doanh nghiệp nhỏ, nhất là khi tình trạng doanh nghiệp giữ đất, nhưng không thực hiện đầu tư theo cam kết gia tăng”, ông Tuấn phân tích về mặt trái trong chiến lược thu hút doanh nghiệp FDI lớn, điều đáng nói là, sự thiên vị đó không chỉ diễn ra tại tỉnh Bắc Ninh.

Hưng Yên, trong mẫu khảo sát cũng cho thấy tình trạng tương tự, khi 70% doanh nghiệp được hỏi cho rằng, “các nhà đầu tư nước ngoài được thiên vị trong giao đất”; 40% cho rằng, “chính quyền tỉnh ưu tiên thu hút FDI hơn khu vực tư nhân”.

Không những thế, sự chèn lấn trong tận dụng ưu thế với chính quyền ở Hưng Yên còn thấy cả ở doanh nghiệp lớn từ địa phương khác đến đầu tư. Lo ngại từ các chuyên gia nghiên cứu khi nhận thấy, sự suy giảm về lòng tin giữa doanh nghiệp và chính quyền địa phương, và giữa các doanh nghiệp với nhau. 

Câu hỏi về tính liên kết

Cho dù có sự phân cấp trong khu vực kinh tế tư nhân về khả năng tiếp cận ưu đãi đất đai, các nguồn lực khác…., nhưng theo bà Phạm Thị Thu Hằng, Tổng thư ký VCCI, nghiên cứu đã chỉ rõ vai trò  có ý nghĩa cốt lõi trong việc cải thiện chất lượng điều hành kinh tế, cũng như tạo dựng được vai trò của khu vực kinh tế tư nhân và sự khác biệt trong phát triển kinh tế địa phương.

So sánh Hưng Yên và người hàng xóm là Bắc Ninh, với những điều kiện phát triển tương tự nhau, thì có thể thấy, khu vực kinh tế tư nhân của Bắc Ninh đóng góp lớn vào cải cách nhờ cách phản ánh ý kiến, đối thoại thường xuyên với chính quyền địa phương về các vấn đề còn tranh cãi, trong khi đó, khu vực tư nhân ở Hưng Yên chỉ đạt được các ưu đãi cá biệt nhờ chủ trương trải thảm đỏ chứ không mang lại lợi ích chung trong điều hành.

Biểu hiện rất rõ khi Bắc Ninh có sự tăng điểm mạnh mẽ trong bảng xếp hạng PCI hàng năm, đang đứng ở vị trí thứ 6, trong khi Hưng Yên lại có cú rơi ngoạn mục từ ví trí số 16 vào năm 2006 xuống hạng 33 vào lần xếp hạng PCI 2011.

Tuy nhiên, theo bà Hằng, điểm mấu chốt lâu nay vẫn được cho là điểm yếu trong phát huy tác động lan toả của FDI là liên kết với khu vực doanh nghiệp trong nước ở cả hai địa phương này đều không được thể hiện rõ.

Phân tích hai lĩnh vực chính đang thu hút các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài của Bắc Ninh là thủ công mỹ nghệ và điện tử, có thể lý giải phần nào sự không bằng lòng giữa khu vực tư nhân trong nước và tư nhân nước ngoài trong phản ứng với chính sách của địa phương.

Cũng phải nói thêm là, Bắc Ninh đã quy hoạch tới 15 khu công nghiệp, với diện tích hơn 7.525 ha đất, trong đó có 10 khu công nghiệp và cụm công nghiệp đã đi vào hoạt động, để thu hút FDI và tư nhân trong nước, song chưa thuyết phục được các doanh nghiệp thực hiện.

Một phần nguyên do, theo bà Hằng, là chất lượng của các doanh nghiệp trong nước, song phần khác, sự thiếu lồng ghép giữa phát triển công nghiệp phụ trợ và thu hút FDI của địa phương không những không hỗ trợ liên kết giữa khu vực tư nhân trong nước và nước ngoài, mà còn cản trở sự cộng hưởng của khu vực kinh tế tư nhân trong phát triển kinh tế của địa phương.

Một kết luận cũng rất đáng quan tâm của nghiên cứu là, doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp địa phương ở hầu hết các địa phương không có vai trò nhiều trong cải cách kinh tế. Nếu như một phần của liên kết không có được chính sách tốt để phát triển, thì mục tiêu tạo tác động lan toả của FDI tới các khu vực doanh nghiệp tư nhân trong nước, và từ đó tạo nên sức phát triển bền vững của kinh tế địa phương sẽ còn gặp khó khăn.

Theo Đầu tư