'Thuế chồng thuế' bào mòn nguồn lực doanh nghiệp khoáng sản

Một tài nguyên, hai lần nộp phí

Theo Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), hiện các doanh nghiệp trong lĩnh vực khai khoáng hiện đang phải thực hiện đồng thời hai nghĩa vụ tài chính lớn: thuế tài nguyên theo Luật Thuế tài nguyên năm 2009 và tiền cấp quyền khai thác khoáng sản theo Luật Khoáng sản năm 2010.

Cả hai khoản thu này đều nhằm bảo đảm Nhà nước thu được phần giá trị từ tài sản công là tài nguyên khoáng sản. Tuy nhiên, việc cùng lúc áp dụng hai cơ chế tài chính đánh vào một đối tượng đã và đang đặt ra nhiều vấn đề về thực tiễn, pháp lý và kinh tế đáng quan tâm.

Tại hội thảo "Chính sách tài chính cho ngành công nghiệp khoáng sản" do VCCI tổ chức ngày 15/10 ở Hà Nội, ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng thư ký VCCI cho biết, cả hai khoản thu này đều đánh vào cùng một đối tượng là tài nguyên khoáng sản được khai thác.

"Chính sự chồng lấn về bản chất giữa thuế tài nguyên và tiền cấp quyền đang làm tăng chi phí, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam, đồng thời tạo ra những rủi ro pháp lý và làm méo mó động lực đầu tư", ông Tuấn nhấn mạnh.

Theo phân tích của ông Tuấn, việc thu hai lần cho một quyền lợi kinh tế duy nhất đang đẩy tổng mức nghĩa vụ tài chính của doanh nghiệp lên rất cao, có thể chiếm 30-40% doanh thu và bào mòn đến 50-60% lợi nhuận đối với các dự án chế biến sâu.

Chuyên gia cao cấp về thuế Nguyễn Văn Phụng cũng đồng tình cho rằng, doanh nghiệp khai khoáng đang phải gánh tới 9 loại thuế, trong đó sự trùng lặp giữa hai khoản thu trên là đáng quan tâm. Trong mỗi khoản thu, dường như tạo gánh nặng hơn, tác động đến kết quả sản xuất kinh doanh, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp, ảnh hưởng đầu tư công nghệ, quản lý tài nguyên bền vững...

Từ góc độ doanh nghiệp, theo phản ánh của ông Phan Chiến Thắng - Phó Tổng Giám đốc Masan High-tech Materials, vướng mắc lớn nhất hiện nay nằm ở chính sách tiền cấp quyền và thuế tài nguyên.

"Đây là tình trạng "thuế chồng thuế" chứ không còn là nguy cơ nữa. Cả hai khoản thu này đều đánh vào cùng một đối tượng là tài nguyên, với phương pháp tính toán và thu nộp gần như giống hệt nhau. Dù chưa bàn đến tính hợp lý, việc thu hai khoản theo cùng một cách rõ ràng gây tốn kém nguồn lực xã hội và cần được xem xét lại", ông Thắng nêu.

Chính sách "hồi tố" làm đảo lộn kế hoạch đầu tư

Không chỉ chịu gánh nặng từ việc thu thuế trùng lặp, các doanh nghiệp còn chịu tác động vì những thay đổi chính sách đột ngột. Phó Tổng Giám đốc Masan High-tech Materials cho biết, chính sách tiền cấp quyền khai thác khoáng sản, dù được coi là mới nhưng thực chất đã tồn tại hơn 10 năm với nhiều bất cập.

"Điều đáng nói là chính sách tiền cấp quyền khai thác khoáng sản được ban hành sau khi dự án đã xong đầu tư, khiến toàn bộ kế hoạch tài chính của doanh nghiệp bị đảo lộn", ông Thắng chia sẻ.

Ông Thắng dẫn chứng, trước năm 2010 khi Masan đầu tư, thuế tài nguyên dưới 10%. Nhưng sau khi dự án đi vào hoạt động, thuế suất đã tăng lên 6-25%. Các khoản thu như tiền cấp quyền hay phí bảo vệ môi trường cũng phát sinh sau, tạo ra các quy định "hồi tố" gây khó khăn nghiêm trọng.

"Công ty chúng tôi phải tạm đóng khoảng 160 tỷ đồng mỗi năm và con số này lên tới 1.600 tỷ đồng trong vòng 10 năm", ông Thắng nói.

Cần cải cách mạnh mẽ

Trước những bất cập trên, các doanh nghiệp và chuyên gia đã đưa ra nhiều kiến nghị cụ thể. Ông Phan Chiến Thắng đề xuất gộp tiền cấp quyền và thuế tài nguyên thành một khoản thu duy nhất để đơn giản hóa, đồng thời điều chỉnh thuế suất về mức 3-8% doanh thu theo thông lệ quốc tế.

Phó Tổng Giám đốc Masan High-tech Materials kiến nghị, quá trình xây dựng chính sách cần có sự tham vấn thực chất hơn từ phía doanh nghiệp bởi các chính sách thuế -chi phí hiện hành còn nhiều điểm bất cập và phức tạp. Để ngành khai thác khoáng sản có thể phát triển và thu hút đầu tư, cần xem xét lại một cách tổng thể các chính sách này.

"Việt Nam sở hữu tiềm năng khoáng sản rất lớn, nhưng để biến tiềm năng đó thành động lực phát triển quốc gia, chúng ta cần có những chính sách hợp lý, nếu không tài nguyên sẽ mãi nằm dưới lòng đất. Dù cần cân bằng giữa lợi ích trước mắt và lâu dài, nhưng một khi đã quyết định khai thác, chính sách phải rõ ràng và đủ hấp dẫn để khuyến khích các doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nghiệp sẵn sàng đầu tư vào công nghệ chế biến sâu như chúng tôi", ông Thắng nói.

Chuyên gia Nguyễn Văn Phụng cho rằng, cần nghiên cứu, làm rõ nội hàm, đạo lý, phương thức quản lý để có thể thống nhất chính sách 2 khoản thu, đồng thời cũng làm giảm bớt thủ tục hành chính trong quản lý, tiết giảm chi phí xã hội trong quản lý thực thi và tuân thủ của doanh nghiệp. Áp dụng các cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư bền vững, đổi mới công nghệ khai thác, chế biến để tăng hiệu suất thu hồi, tận thu khoáng sản, tiết kiệm tài nguyên, bảo vệ môi trường…

Tổng kết hội thảo, ông Đậu Anh Tuấn nhấn mạnh, cần mạnh dạn cải cách chính sách tài chính về tài nguyên khoáng sản, hài hoà lợi ích Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, thúc đẩy ngành khai khoáng phát triển bền vững và cạnh tranh quốc tế.

Việc hoàn thiện thể chế, đặc biệt là lĩnh vực tài chính tài nguyên, là một chặng đường cần có sự đồng thuận, minh bạch và khoa học. Sau hội thảo này, VCCI có thể tập hợp được những ý kiến của các doanh nghiệp, chuyên gia trong ngành để có những kiến nghị chính sách cụ thể.