'Gọng kìm' ba chiều từ EU: Doanh nghiệp nông sản, thực phẩm Việt buộc phải chuyển đổi xanh

Gọng kìm ba chiều

Theo chuyên gia ESG và phân tích vòng đời LCA Phạm Hoài Trung – Cố vấn trưởng của SSBTi Việt Nam, nhà sáng lập Công ty Azitech và GreenGo, thế giới đang chứng kiến một cuộc chuyển dịch mạnh mẽ sang mô hình phát triển bền vững. Trong đó, Liên minh châu Âu (EU) là khu vực tiên phong thiết lập các rào cản pháp lý và kỹ thuật nhằm thúc đẩy sự minh bạch và trách nhiệm trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Đối với các quốc gia xuất khẩu vào thị trường EU như Việt Nam, bộ ba chính sách gồm Chỉ thị Báo cáo Phát triển Bền vững Doanh nghiệp (CSRD), Hệ thống phân loại xanh (EU Taxonomy), và chiến lược “Từ trang trại đến bàn ăn” (Farm to Fork) đang tạo nên một "gọng kìm ba chiều", siết chặt yêu cầu về minh bạch thông tin, chuyển đổi xanh và giảm phát thải trong toàn bộ chuỗi giá trị nông sản – thực phẩm.

CSRD là quy định bắt buộc đối với các doanh nghiệp quy mô lớn có trụ sở hoặc doanh thu đáng kể tại EU. Từ năm 2024 đến 2028, các doanh nghiệp đạt doanh thu từ 150 triệu euro tại EU hoặc có công ty con lớn tại đây buộc phải công bố báo cáo Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) theo bộ tiêu chuẩn ESRS. Đặc biệt, CSRD yêu cầu doanh nghiệp phải đánh giá tác động trong toàn bộ chuỗi giá trị – bao gồm cả các nhà cung cấp tại Việt Nam.

Điểm kết nối trực tiếp giữa CSRD và EU Taxonomy chính là yêu cầu công khai mức độ mà các hoạt động kinh doanh phù hợp với hệ thống phân loại xanh. EU Taxonomy là một khung phân loại các hoạt động kinh tế được EU công nhận là “xanh” nếu đồng thời thỏa mãn 4 điều kiện: đóng góp đáng kể vào ít nhất 1 trong 6 mục tiêu môi trường của EU; không gây tổn hại đáng kể đến mục tiêu khác; tuân thủ tiêu chuẩn xã hội quốc tế như ILO, OECD; và đáp ứng đầy đủ tiêu chí kỹ thuật do Ủy ban châu Âu quy định.

Các hoạt động chỉ được gọi là “xanh hoàn toàn” nếu thỏa mãn cả 4 tiêu chí xuyên suốt chuỗi giá trị. Đây là điều kiện cần để tiếp cận các nguồn vốn xanh, tín dụng ưu đãi và giữ vững vị trí trong chuỗi cung ứng của EU.

Trong khi đó, chiến lược “Từ trang trại đến bàn ăn” (Farm to Fork) – một trụ cột trong Thỏa thuận Xanh châu Âu, đang thúc đẩy tái cơ cấu toàn diện ngành thực phẩm EU theo hướng công bằng, bền vững và thân thiện với môi trường. Các mục tiêu đến năm 2030 gồm: giảm 50% thuốc trừ sâu và kháng sinh, giảm 20% phân bón hóa học, tăng tỷ lệ canh tác hữu cơ lên 25%, và truy xuất nguồn gốc toàn diện cho thực phẩm.

"Đáng chú ý, các yêu cầu của Farm to Fork không chỉ áp dụng trong nội bộ EU mà còn được mở rộng bắt buộc với sản phẩm nhập khẩu. Như vậy, doanh nghiệp Việt Nam muốn tiếp cận thị trường này buộc phải chứng minh sản phẩm không phá rừng, không bóc lột lao động, không làm cạn kiệt tài nguyên và đạt tiêu chuẩn vệ sinh – an toàn thực phẩm nghiêm ngặt", chuyên gia nêu.

Để không bị loại khỏi chuỗi cung ứng

Cố vấn trưởng của SSBTi Việt Nam nhận định, dù là những quy định áp dụng cho doanh nghiệp EU, song các chính sách này tạo sức ép bắt buộc lên toàn bộ chuỗi cung ứng – bao gồm các nhà cung cấp tại Việt Nam. Nếu không thể cung cấp dữ liệu về vòng đời sản phẩm (LCA), dấu chân carbon (CFP), lượng nước tiêu thụ (WFP), và điều kiện lao động, doanh nghiệp Việt có nguy cơ bị loại khỏi danh sách nhà cung cấp.

Giải pháp đầu tiên là doanh nghiệp cần thực hiện đánh giá vòng đời sản phẩm (LCA) để lượng hóa tác động môi trường. Các đơn vị như Công nghệ azitech và Công ty tư vấn thực hành phát triển bền vững Green Go đang cung cấp nền tảng tích hợp dữ liệu châu Âu – châu Á, giúp doanh nghiệp Việt thực hiện đánh giá LCA hiệu quả và tối ưu chi phí. Đồng thời, hai đơn vị này còn hỗ trợ doanh nghiệp thiết kế hệ thống báo cáo ESG theo nhiều chuẩn quốc tế như GRI, TCFD và CSRD.

Doanh nghiệp cũng cần nhanh chóng chuẩn hóa hệ thống truy xuất nguồn gốc, từ mã vùng trồng, nhật ký điện tử đến áp dụng các công cụ số hóa minh bạch. Việc xây dựng báo cáo ESG nội bộ theo chuẩn GRI hoặc ESRS, dù ở mức cơ bản, sẽ giúp doanh nghiệp sẵn sàng phối hợp với khách hàng EU.

Về trung hạn, việc chuyển đổi sang mô hình nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn hoặc tái sinh sẽ là hướng đi bền vững, giảm phụ thuộc vào hóa chất và tài nguyên cạn kiệt.

Chuyển đổi xanh là thách thức lớn, đặc biệt với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Do vậy, chuyên gia kiến nghị Nhà nước cần xây dựng bộ cơ sở dữ liệu quốc gia về ESG và LCA ngành nông sản, đồng thời thành lập trung tâm chuyển đổi xanh ngành nông nghiệp, hỗ trợ tư vấn, đo đạc và đào tạo chuyên môn.

Ngoài ra, mô hình liên kết chuỗi giữa nông dân – hợp tác xã – doanh nghiệp chế biến cần được tăng cường để chuẩn hóa đầu vào và tăng khả năng tuân thủ tiêu chuẩn. Doanh nghiệp cũng nên tìm cách hợp tác với các chương trình hỗ trợ từ EU như SWITCH-Asia hay LIFE Programme để tiếp cận nguồn vốn chuyển đổi xanh.

"Ba chính sách CSRD, EU Taxonomy và Farm to Fork không còn là định hướng lý thuyết, mà đã trở thành hàng rào kỹ thuật và thị trường thực tế đối với doanh nghiệp Việt Nam. Nếu không chủ động chuyển đổi, doanh nghiệp có nguy cơ mất thị phần và tụt lại trong chuỗi giá trị toàn cầu. Ngược lại, doanh nghiệp đi trước về minh bạch, ESG và sản phẩm xanh – sẽ là người nắm bắt cơ hội và dẫn đầu xu thế thương mại bền vững", ông Trung nhấn mạnh.