Không thực hành ESG, doanh nghiệp khó trụ trong chuỗi cung ứng toàn cầu

Tấm vé thông hành

Trong kỷ nguyên mà tính minh bạch, đạo đức và phát triển bền vững trở thành những giá trị cốt lõi của chuỗi giá trị toàn cầu, việc thực hành ESG (Môi trường – Xã hội – Quản trị) đã trở thành điều kiện bắt buộc để doanh nghiệp có thể tham gia, giữ vững và nâng cao vị thế trong chuỗi cung ứng quốc tế.

Các tập đoàn đa quốc gia, hệ thống bán lẻ toàn cầu, nhà nhập khẩu chiến lược và các tổ chức phân phối trung gian hiện đang đặt ESG như một tiêu chí tiên quyết để lựa chọn đối tác – không chỉ để bảo đảm tuân thủ pháp luật, mà còn để bảo đảm tính ổn định và bền vững lâu dài trong hợp tác thương mại.

Theo ông Phạm Hoài Trung - Cố vấn trưởng của SSBTi Việt Nam, nhà sáng lập Công ty Azitech & GreenGo, các tập đoàn, công ty đa quốc gia đều có bộ quy tắc ứng xử riêng dành cho nhà cung cấp, trong đó ESG là yêu cầu không thể thiếu. Những quy định như công bố phát thải khí nhà kính theo ba cấp độ (Scope 1, 2, 3), bảo đảm điều kiện lao động an toàn, cấm sử dụng lao động cưỡng bức hoặc trẻ em, cùng với việc tuân thủ các chuẩn mực môi trường và nhân quyền quốc tế đã trở thành những hàng rào kỹ thuật bắt buộc.

Thực hành ESG còn giúp doanh nghiệp thiết lập một hệ thống truy xuất nguồn gốc đáng tin cậy – từ nguyên liệu đầu vào, quy trình sản xuất, lượng phát thải trong từng công đoạn, cho đến sản phẩm hoàn chỉnh đến tay người tiêu dùng. Những công nghệ như blockchain, mã QR, truy xuất điện tử đang được áp dụng rộng rãi nhằm chống gian lận chuỗi cung ứng và “tẩy xanh” không trung thực. Trong bối cảnh đó, minh bạch không chỉ là yêu cầu pháp lý, mà đã trở thành công cụ chứng minh đạo đức và tính chính danh của thương hiệu.

Một doanh nghiệp xuất khẩu cà phê tại Tây Nguyên đã được chọn vào chuỗi cung ứng của Starbucks nhờ ứng dụng blockchain để truy xuất toàn bộ chuỗi giá trị – từ nông hộ sản xuất đến cảng xuất khẩu, qua đó khẳng định tính minh bạch và trách nhiệm toàn diện.

ESG còn là lá chắn pháp lý giúp doanh nghiệp tuân thủ hàng loạt quy định nghiêm ngặt đang được triển khai tại các thị trường xuất khẩu chủ lực. Cơ chế CBAM của EU buộc các doanh nghiệp phải khai báo phát thải khí nhà kính (GHG) nếu không muốn bị đánh thuế carbon cao. Quy định EUDR cấm nhập khẩu các sản phẩm khai thác từ đất rừng bị phá trái phép. Luật Chuỗi cung ứng của Đức, Mỹ và nhiều nước khác yêu cầu minh bạch toàn bộ tác động xã hội và nhân quyền trong chuỗi sản xuất.

"Một doanh nghiệp gỗ dăm tại miền Trung Việt Nam đã bị đối tác Nhật Bản hủy hợp đồng vì không chứng minh được nguồn nguyên liệu hợp pháp và không có báo cáo ESG theo yêu cầu từ Luật Gỗ sạch. Đó không chỉ là bài học, mà là lời cảnh tỉnh cho hàng nghìn doanh nghiệp khác đang muốn vươn ra toàn cầu", chuyên gia nhìn nhận.

Đặc biệt, khi EU chính thức triển khai Thỏa thuận Xanh châu Âu, các doanh nghiệp ngoài khối muốn xuất khẩu hàng hóa vào châu Âu buộc phải tuân thủ các quy định khắt khe hơn về ESG. Theo cơ chế báo cáo mới của Chỉ thị báo cáo phát triển bền vững của doanh nghiệp (CSRD), doanh nghiệp thuộc chuỗi cung ứng sẽ phải cung cấp dữ liệu ESG định lượng, bao gồm phát thải GHG, sử dụng tài nguyên, tác động đa dạng sinh học, bình đẳng giới, điều kiện lao động và quản trị minh bạch.

Các nhà nhập khẩu châu Âu hiện đã chuyển giao nghĩa vụ báo cáo này cho các nhà cung ứng ngoài EU, buộc doanh nghiệp ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, phải thiết lập hệ thống ESG đạt chuẩn nếu không muốn bị loại khỏi thị trường.

Tương tự tại Mỹ, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) cũng đã yêu cầu các công ty niêm yết công bố thông tin ESG, đặc biệt là phát thải khí nhà kính và rủi ro liên quan đến biến đổi khí hậu.

Ở Nhật Bản, Sở giao dịch chứng khoán Tokyo (TSE) đã yêu cầu các công ty niêm yết phải công bố báo cáo theo khuôn khổ Lực lượng đặc nhiệm về công bố thông tin tài chính liên quan đến khí hậu (TCFD) và thúc đẩy công bố thông tin ESG cho cả chuỗi cung ứng.

Còn tại Trung Quốc, Sở giao dịch Thượng Hải và Thâm Quyến đã bắt đầu triển khai yêu cầu các công ty niêm yết phải nộp báo cáo ESG hằng năm, đặc biệt nhấn mạnh vào kiểm soát tác động môi trường và trách nhiệm xã hội trong toàn bộ chuỗi cung ứng.

Không chỉ giúp tuân thủ, ESG còn trực tiếp gia tăng điểm số cạnh tranh trong các gói thầu quốc tế. Nhiều tập đoàn đã đưa ESG vào hệ thống chấm điểm nhà cung cấp – sánh ngang với yếu tố giá cả, chất lượng và thời gian giao hàng. Các doanh nghiệp có báo cáo CFP (dấu chân carbon của sản phẩm), sử dụng năng lượng tái tạo, xe điện, bao bì tái chế, hoặc chứng chỉ xã hội như Bộ tiêu chuẩn đánh giá tuân thủ trách nhiệm xã hội trong kinh doanh (BSCI), Tổ chức công nhận trách nhiệm xã hội trong sản xuất toàn cầu (WRAP)… sẽ được cộng điểm trong quá trình xét thầu...

Cũng theo Cố vấn trưởng của SSBTi Việt Nam, ESG giúp doanh nghiệp tiếp cận các tổ chức trung gian như EuroCham, AmCham, JETRO hoặc GIZ – những đơn vị sẵn sàng hỗ trợ kết nối cung cầu cho các doanh nghiệp có ESG vững chắc. Điều này đặc biệt quan trọng đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn hạn chế nguồn lực để tự mở rộng thị trường.

Cuối cùng, khi nền kinh tế toàn cầu đang chuyển mình về hướng không phát thải, việc doanh nghiệp sở hữu lộ trình Net Zero không còn là lựa chọn, mà là "tấm vé" vào chuỗi cung ứng thế hệ mới. Những công ty như Apple đã yêu cầu toàn bộ nhà cung ứng đạt Net Zero vào năm 2030, buộc các đối tác không có kế hoạch ESG cụ thể phải nhường chỗ cho những doanh nghiệp “xanh” hơn. Một nhà cung cấp vi mạch ở Việt Nam đã mất hợp đồng trị giá hàng chục triệu USD vì không chứng minh được năng lực giảm phát thải và thiếu dữ liệu ESG xác thực.

Doanh nghiệp phải làm gì?

Để tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu một cách chủ động, ông Trung khuyến nghị, doanh nghiệp cần tự đánh giá mức độ sẵn sàng ESG của mình thông qua một số tiêu chí then chốt. Trong nhóm yếu tố môi trường, cần kiểm kê phát thải khí nhà kính theo Scope 1, 2, 3 theo GHG Protocol hoặc ISO 14064, xây dựng lộ trình giảm phát thải theo tiêu chuẩn Sáng kiến ​​Mục tiêu dựa trên Khoa học (SBTi), tính toán dấu chân carbon sản phẩm theo ISO 14067. Cùng đó, áp dụng vòng đời sản phẩm (LCA), quản lý chất thải và năng lượng hiệu quả theo ISO 14001 và ISO 50001, sử dụng vật liệu tái chế và triển khai các dự án môi trường cụ thể.

Trong nhóm xã hội, doanh nghiệp cần có chính sách nhân quyền, điều kiện lao động an toàn theo SA8000 hoặc ISO 45001, bảo đảm không sử dụng lao động cưỡng bức hoặc trẻ em, có chương trình đào tạo nhân lực và hành động cộng đồng rõ ràng.

Trong nhóm quản trị, việc minh bạch thông tin tài chính, chống tham nhũng, xây dựng hội đồng ESG nội bộ và công bố báo cáo ESG theo chuẩn quốc tế như GRI hoặc CSRD là những yêu cầu bắt buộc. Việc số hóa dữ liệu ESG bằng công nghệ ERP, blockchain, truy xuất thông minh cũng sẽ là điểm cộng lớn trong mắt các đối tác toàn cầu.

"ESG không chỉ là một xu hướng hay yêu cầu kỹ thuật. Nó là biểu hiện của một hệ giá trị mới, nơi đạo đức kinh doanh song hành cùng hiệu quả thị trường. Khi ESG trở thành “ngôn ngữ chung” của thế giới, doanh nghiệp nào thành thạo ngôn ngữ ấy hôm nay, sẽ là người dẫn đường trong chuỗi cung ứng ngày mai", chuyên gia nhấn mạnh.