Thị trường năng lượng không thể hút vốn đầu tư nếu thiếu minh bạch

Khoảng trống pháp lý

Tại diễn đàn "Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch - Thách thức & Cơ hội cho doanh nghiệp" ngày 18/12 tại Hà Nội, ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh, năng lượng là “hạ tầng của hạ tầng”, giữ vai trò duy trì vận hành cho toàn bộ nền kinh tế.

Dù ngành năng lượng đã có những bước tiến vượt bậc, nhưng thực tế vẫn còn nhiều hạn chế như: mất cân đối cung - cầu, bất cập trong phân bổ theo vùng miền, và tiến độ nhiều dự án còn chậm.

Theo Phó Chủ tịch VCCI, hệ thống văn bản pháp luật điều chỉnh thị trường năng lượng còn thiếu và chưa đồng bộ. Giá năng lượng chưa phản ánh chính xác các yếu tố đầu vào.

Đồng quan điểm, ĐBQH Nguyễn Quang Huân - Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội chỉ ra sự chồng chéo giữa các luật như Luật Điện lực, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đất đai... tạo ra khoảng trống pháp lý gây khó khăn cho cả doanh nghiệp lẫn cơ quan quản lý.

"Việt Nam chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho thị trường điện bán buôn cạnh tranh, cho cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA), hay thị trường tín chỉ carbon. Nếu thiếu minh bạch, thiếu cạnh tranh lành mạnh thì thị trường sẽ không thể thu hút vốn đầu tư xã hội, không thể tạo ra động lực cải thiện hiệu suất và càng không thể đảm bảo an ninh năng lượng lâu dài", ông Huân nhấn mạnh.

Nhấn mạnh cơ chế giá, PGS, TS Ngô Trí Long - Nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) khẳng định, minh bạch chi phí xuyên suốt chuỗi giá trị từ khai thác, sản xuất đến truyền tải... không phải là chuyện kỹ thuật mà là nền tảng của một thị trường lành mạnh. Điều này giúp giá hình thành đúng bản chất, tạo sân chơi công bằng và bảo vệ người tiêu dùng.

Dưới góc nhìn của nhà đầu tư nước ngoài, ông Nguyễn Anh Tuấn - Chủ tịch Hiệp hội Đầu tư nước ngoài (VAFIE) cho rằng, cơ chế giá điện hiện nay phần nào còn mang tính bao cấp. Điều này dẫn đến nghịch lý là các nhà đầu tư nước ngoài được hưởng lợi do chi phí điện thấp so với khu vực, trong khi lợi ích quốc gia có thể bị ảnh hưởng.

"Khi có giá điện mang tính thị trường, phản ánh đúng cung - cầu, chắc chắn sẽ tiến bộ hơn. EVN cần được cạnh tranh và hưởng quyền lợi như các đối tác khác", ông Tuấn nhận định.

TS Nguyễn Quốc Thập - Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam cũng kiến nghị, Nhà nước không nên can thiệp vào cơ chế giá, mà chỉ đóng vai trò kiến tạo và điều hòa lợi ích bằng công cụ thuế. Giá minh bạch là nền tảng để thu hút đầu tư”. Đồng thời cần coi đường truyền tải điện như hệ thống giao thông để giải quyết bài toán thị trường điện cạnh tranh.

Khẩn trương hoàn thiện thể chế để đón vốn đầu tư

Các chuyên gia cảnh báo, nếu không hành động khẩn trương, Việt Nam có thể mất cơ hội thu hút dòng vốn lớn, đặc biệt là vốn FDI xanh. Ông Nguyễn Anh Tuấn cho biết, các nhà đầu tư nước ngoài đang rất quan tâm đến độ ổn định của thị trường năng lượng Việt Nam và đang "chờ" cơ chế, chính sách để rót vốn

Để giải quyết bài toán này, ĐBQH Nguyễn Quang Huân cho rằng việc sửa đổi toàn diện Luật Điện lực cần được ưu tiên hàng đầu. Mục tiêu là xác lập cơ chế thị trường bán buôn, bán lẻ cạnh tranh đúng nghĩa; tách bạch rõ ràng các khâu phát điện, truyền tải và phân phối. Bên cạnh đó, cần sớm ban hành hướng dẫn thực hiện cơ chế DPPA để doanh nghiệp FDI có thể chủ động mua điện sạch.

Đại diện VCCI cũng khẳng định, một thị trường cạnh tranh, minh bạch với khung khổ thể chế rõ ràng sẽ giúp nhà đầu tư giảm thiểu rủi ro chính sách, từ đó có cơ sở vững chắc để ra quyết định đầu tư dài hạn

"Việc chậm triển khai thị trường năng lượng cạnh tranh sẽ khiến chúng ta không thu hút được nhà đầu tư, từ đó nguy cơ không đảm bảo được mục tiêu tăng trưởng như mong muốn", TS Nguyễn Quốc Thập cảnh báo.