Tăng trưởng kinh tế thiếu chiều sâu doanh nghiệp sẽ lao đao

Thông tin được ông Ngô Sỹ Hoài - Phó Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam chia sẻ tại toạ đàm "Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững" diễn ra ngày 16/12 tại Hà Nội.

Tăng trưởng bứt phá

Tại toạ đàm, ông Nguyễn Anh Sơn - Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) khẳng định giai đoạn 2020 - 2025 đã ghi dấu ấn bứt phá mạnh mẽ của hoạt động thương mại. Với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân trên 10%/năm, Việt Nam đã gia nhập nhóm 20 nền kinh tế có quy mô thương mại lớn nhất thế giới từ năm 2023.

Đáng chú ý, so với con số khiêm tốn 500 triệu USD của năm 1995, quy mô xuất nhập khẩu năm 2025 dự kiến đạt từ 920 - 925 tỷ USD, tức gấp khoảng 180 lần sau 3 thập kỷ. Riêng năm 2025, xuất khẩu ước đạt trên 470 tỷ USD, tăng 16% so với năm 2024.

"Việt Nam tiếp tục duy trì xuất siêu liên tục 10 năm kể từ năm 2016, góp phần quan trọng tạo nguồn ngoại tệ ổn định và củng cố dự trữ ngoại hối quốc gia. Tuy nhiên, chúng ta không thể 'ngủ quên trên chiến thắng'. Để đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số cho năm 2026, tốc độ tăng trưởng xuất nhập khẩu bắt buộc phải cao hơn mức tăng trưởng kinh tế chung", ông Sơn nhấn mạnh.

Đồng tình với quan điểm trên, TS Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, cho rằng cần nhìn nhận đúng mức đóng góp của xuất khẩu vào GDP.

Phản bác lại ý kiến cho rằng tỷ lệ giá trị gia tăng trong hàng xuất khẩu còn thấp, TS Thành phân tích: "Ví dụ, với kim ngạch xuất khẩu khoảng 450 tỷ USD và tỷ lệ giá trị gia tăng ước tính trung bình 20%, Việt Nam thu về khoảng 90 tỷ USD giá trị thực. So với quy mô GDP 500 tỷ USD, đây là động lực tăng trưởng quan trọng. Dù tỷ trọng giá trị gia tăng có thể giảm nhưng nhờ việc mở rộng quy mô thị trường, phần giá trị thực thu về vẫn liên tục tăng trưởng".

"Ngoảnh lại" để đi sâu

Mặc dù các con số vĩ mô rất tích cực, đại diện các hiệp hội ngành hàng chủ lực như dệt may, da giày, gỗ... đều bày tỏ lo ngại về "bẫy" tăng trưởng theo chiều rộng mà thiếu đi chiều sâu.

Bà Phan Thị Thanh Xuân - Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam (LEFASO) cho biết, dù ngành dự kiến đạt 28-29 tỷ USD trong năm 2025 và giữ vững vị thế tại các thị trường lớn như Mỹ, EU, nhưng bản chất vẫn nặng về gia công.

"Để đạt mục tiêu chiến lược 100 tỷ USD xuất khẩu vào năm 2030, chúng ta cần tập trung nhiều hơn vào chất lượng thay vì chỉ theo đuổi số lượng. Ngành cần chuyển dịch từ gia công sang các phương thức FOB, ODM, OBM, thúc đẩy nội địa hóa nguồn nguyên phụ liệu và thiết kế", bà Xuân nhấn mạnh.

Cùng chung trăn trở, ông Ngô Sỹ Hoài - Phó Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam, cảnh báo về tình trạng biên lợi nhuận ngày càng co hẹp dù doanh thu tăng trưởng liên tục. Ông cho rằng ngành gỗ đang rơi vào thế khó khi quy mô lớn nhưng chất lượng chưa tương xứng.

"Không thể cứ lao về phía trước theo chiều rộng. Đã đến lúc cả đất nước và từng ngành hàng cần 'ngoảnh lại', thậm chí lùi một bước để chuyển hướng phát triển theo chiều sâu. Việc chỉ chạy theo thành tích tăng trưởng kích thước nền kinh tế mà thiếu chiều sâu sẽ khiến doanh nghiệp lao đao", ông Hoài thẳng thắn nêu.

Trong bối cảnh yêu cầu về phát triển bền vững ngày càng khắt khe, bà Hoàng Thị Liên - Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam cho rằng, định vị thương hiệu quốc gia là yếu tố sống còn. Ngành gia vị đặt mục tiêu trở thành nước xuất khẩu đứng thứ 3 thế giới, không cạnh tranh về giá rẻ hay sản lượng thô mà hướng tới là điểm đến uy tín về chất lượng.

Tuy nhiên, bà Liên cũng chỉ ra những rào cản hiện hữu. Doanh nghiệp rất khó tiếp cận các nguồn vốn tài chính xanh trong nước để đầu tư vùng nguyên liệu bền vững. Bên cạnh đó, cần sự điều phối giữa các bộ để cân bằng giữa xuất khẩu thô và chế biến sâu, tránh tình trạng xuất khẩu nguyên liệu thô ồ ạt làm thiếu hụt đầu vào cho các nhà máy chế biến trong nước.

Để hiện thực hóa mục tiêu tăng trưởng bền vững, các đại diện hiệp hội kiến nghị sửa đổi Luật Thuế xuất nhập khẩu để tạo công bằng, tránh tình trạng ưu đãi cho gia công hơn là doanh nghiệp sản xuất xuất khẩu; giải quyết dứt điểm vướng mắc hoàn thuế VAT.

Thiết lập cơ chế đối thoại thường xuyên để giải quyết độ "vênh" giữa chính sách và thực thi hải quan; đẩy mạnh thông quan điện tử và tạo luồng xanh cho nguyên liệu.

Cùng đó, cần triển khai các gói hỗ trợ cụ thể cho chuyển đổi số, thiết kế mẫu mã và đào tạo doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa về quy tắc xuất xứ (C/O) để tận dụng các FTA...