Xuất khẩu cá ngừ Việt Nam gặp thêm 'sóng gió' mới

Lợi thế của Indonesia

Ngày 23/9/2025, Liên minh châu Âu (EU) và Indonesia đã chính thức khép lại quá trình đàm phán Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện (CEPA), hướng tới việc ký kết một Hiệp định Thương mại tự do (FTA) song phương. Thỏa thuận này được kỳ vọng sẽ cho phép cá ngừ Indonesia cùng nhiều sản phẩm khác được miễn thuế hoàn toàn khi xuất khẩu sang khối thị trường 27 quốc gia.

Theo đánh giá của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam (VASEP), dù chưa có thông tin chi tiết về hạn ngạch ưu đãi, động thái này chắc chắn sẽ làm gia tăng sức ép cạnh tranh tại thị trường cá ngừ EU, nơi Indonesia vốn đã là một đối thủ lớn.

Theo số liệu từ Trung tâm Thương mại Thế giới (ITC), Indonesia trong những năm qua luôn nằm trong top 10 nguồn cung cá ngừ lớn nhất cho EU. Năm 2024, nước này chiếm 3% tổng giá trị nhập khẩu cá ngừ của khối, đạt hơn 104 triệu USD, và kim ngạch đang có xu hướng tăng.

Trên bình diện toàn cầu, Indonesia hiện là nước xuất khẩu cá ngừ lớn thứ 5 thế giới, xếp trên cả Việt Nam. Giá trị xuất khẩu cá ngừ và cá thu ngừ của quốc gia này đạt khoảng 1,03 tỷ USD, chiếm hơn 17% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản và là nhóm sản phẩm chủ lực chỉ sau tôm.

"Khi FTA có hiệu lực, lợi thế cạnh tranh của cá ngừ Indonesia sẽ tăng vọt nhờ giá thành giảm, đồng thời khả năng tiếp cận thị trường cho các sản phẩm bán thành phẩm cũng dễ dàng hơn", VASEP nhìn nhận.

Thách thức với doanh nghiệp Việt

Theo VASEP, việc Indonesia được miễn thuế nhập khẩu dự báo sẽ làm gia tăng mạnh mẽ nguồn cung cá ngừ tại EU, kéo theo áp lực giảm giá trên toàn thị trường. Cấu trúc thị trường có thể thay đổi khi các quốc gia chưa có FTA tương tự như Việt Nam sẽ dần mất lợi thế.

Ngoài yếu tố giá, các tiêu chuẩn về chất lượng, truy xuất nguồn gốc, tuân thủ quy định chống đánh bắt bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định (IUU), cùng các tiêu chuẩn môi trường sẽ trở thành thước đo cạnh tranh ngày càng khắt khe hơn.

Đối với Việt Nam, thỏa thuận giữa Indonesia và EU đặt ra không ít thách thức nghiêm trọng cho xuất khẩu cá ngừ.

Thứ nhất, bất lợi từ hạn ngạch của EVFTA. Dù Việt Nam đã có Hiệp định EVFTA, nhưng hạn ngạch miễn thuế đối với cá ngừ đóng hộp chỉ dừng ở mức 11.500 tấn/năm và thường hết chỉ trong vài tháng đầu năm. Sau khi hết hạn ngạch, các sản phẩm của Việt Nam phải chịu mức thuế MFN cao, khiến giá bán khó cạnh tranh với cá ngừ Indonesia nếu họ được hưởng ưu đãi thuế quan toàn diện.

Thứ hai, những vướng mắc nội tại chưa được tháo gỡ. Ngành cá ngừ Việt Nam vẫn đang phải vật lộn với nhiều vấn đề cố hữu, bao gồm nguồn cung trong nước không đủ đáp ứng, buộc doanh nghiệp phải nhập khẩu; quy định về kích cỡ cá ngừ vằn tối thiểu được phép khai thác khiến nhiều tàu cá khó đáp ứng. Việc nhập khẩu nguyên liệu từ nước ngoài lại gặp rào cản về quy tắc xuất xứ khi chế biến để xuất khẩu sang EU theo EVFTA.

Thứ ba, áp lực từ các tiêu chuẩn ngày càng cao. Yêu cầu về chứng nhận bền vững, các tiêu chuẩn nghiêm ngặt theo quy định chống đánh bắt IUU, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam vẫn đang chịu "thẻ vàng", cùng với chi phí logistics liên tục tăng cao, đang bào mòn sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam.

Sự kiện Indonesia đạt được thỏa thuận thương mại với EU là một lời cảnh báo rõ ràng về bức tranh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt. Nếu không có những giải pháp đồng bộ và kịp thời để tháo gỡ các điểm nghẽn từ chính sách đến sản xuất, ngành cá ngừ Việt Nam sẽ phải đối mặt với nguy cơ bị thu hẹp thị phần tại một trong những thị trường quan trọng nhất.