Giải mã bí ẩn lão hóa: Cơ thể con người thay đổi ra sao khi tuổi tác tăng dần?

DNVN - Lão hóa là một quá trình tất yếu của đời sống. Trong sinh học, khái niệm này mô tả sự hao mòn và hư hỏng của các tế bào theo thời gian, khiến chúng không còn hoạt động hiệu quả như trước.

Nghiên cứu mới: Nước ép củ dền giúp hạ huyết áp ở người cao tuổi / Mẹo luộc măng tươi đúng cách, khử vị đắng và loại bỏ phần lớn độc tố

Nguyên nhân gây ra lão hóa

Mọi tế bào trong cơ thể đều có giới hạn tồn tại. Theo thời gian, tốc độ phân chia của tế bào chậm lại, màng tế bào trở nên cứng, làm cản trở sự trao đổi dinh dưỡng, oxy và loại bỏ chất thải. Các mô và cơ quan cũng mất nhiều thời gian hơn để hồi phục.

Khi cơ thể già đi, các tế bào tích tụ tổn thương và không còn hoạt động hiệu quả như trước. Điều này dẫn đến tình trạng suy giảm chức năng mà chúng ta thường liên tưởng đến tuổi già. Ảnh: Getty Images

Những tổn thương DNA, protein và phân tử tích tụ dần tạo nên cái gọi là “lão hóa”. Cơ thể suy yếu cả về thể chất lẫn diện mạo. Ở người lớn tuổi, sụn định hình tai và mũi mềm đi, khiến các bộ phận này to và chảy xệ. Cơ bắp và xương giảm sút, dẫn đến cơ thể yếu ớt hơn. Trong khi đó, lớp myelin bao bọc sợi thần kinh trong não mòn dần, gây khó khăn trong việc ghi nhớ và hình thành ký ức mới.

Đáng chú ý, một rối loạn di truyền hiếm gặp mang tên progeria khiến trẻ em già đi nhanh chóng ngay từ trước 2 tuổi. Những trẻ này có biểu hiện hói đầu, da nhăn, khớp cứng và thường tử vong sớm. Mỗi năm, khoảng 400 trẻ em trên toàn thế giới được chẩn đoán mắc căn bệnh này.

Dấu hiệu lão hóa

Các nhà nghiên cứu cho rằng lão hóa có thể bắt đầu ngay cả trước khi chúng ta sinh ra, khi những tế bào đầu tiên của phôi thai hình thành trong tử cung. Ở trẻ nhỏ và thanh thiếu niên, các tế bào bị tổn thương thường được thay thế nhanh chóng. Tuy nhiên, theo thời gian, cơ thể người trưởng thành mất dần khả năng sửa chữa và tái tạo, khiến tốc độ lão hóa ngày càng gia tăng.

Một số dấu hiệu lão hóa dễ nhận thấy bao gồm da nhăn nheo, tóc bạc hoặc trắng, sự xuất hiện của những mảng tối gọi là đốm đồi mồi trên tay và mặt. Nhưng thực tế, lão hóa tác động sâu rộng hơn nhiều, làm suy giảm chức năng nội tạng, các mô và ảnh hưởng đến cả năng lực tinh thần.

Làn da là bộ phận thể hiện rõ nét nhất dấu vết của tuổi tác. Nếp nhăn sâu dần quanh mắt, miệng, trán; da kém đàn hồi, chảy xệ và khô hơn. Lớp hạ bì mỏng đi, mạng lưới sợi collagen giãn ra khiến bề mặt da không còn mịn màng.

Các tác nhân bên ngoài như ô nhiễm, thuốc lá, thuốc lá điện tử cũng góp phần đẩy nhanh lão hóa da. Khói thuốc làm khô da, phá hủy mạch máu nuôi dưỡng tế bào, tạo điều kiện cho nếp nhăn sớm xuất hiện. Ánh nắng mặt trời với tia cực tím phá vỡ collagen, gây ra tình trạng gọi là “lão hóa do ánh nắng”.

Song song với đó, thính lực và thị lực cũng suy giảm theo tuổi tác. Tình trạng mất thính lực phổ biến nhất là presbycusis, xảy ra dần dần ở cả hai tai do các tế bào trong tai trong bị tổn thương. Các sợi lông nhỏ trong ốc tai - nơi dẫn truyền âm thanh - bị mòn đi và không tái tạo, khiến thính lực kém dần.

Ở mắt, sau tuổi 40, lượng nước mắt giảm, cơ điều khiển mắt yếu đi khiến tầm nhìn ngoại vi hạn chế. Đồng tử phản ứng chậm, thủy tinh thể mất đàn hồi, gây lão thị - khó nhìn vật gần. Khi protein trong thủy tinh thể bị phá vỡ, nó chuyển màu vàng và đục, dẫn đến đục thủy tinh thể.

Tốc độ lão hóa tăng mạnh ở các mốc tuổi

Theo Tổ chức Y tế Thế giới , một xã hội được gọi là "già hóa" khi hơn 14% dân số trên 65 tuổi . Hồng Kông là một ví dụ về một xã hội "siêu già" , nghĩa là hơn 20% cư dân ở độ tuổi 65 trở lên. Ảnh: Alamy

Năm 2019, các nhà khoa học đã thu thập mẫu máu của 4.200 người từ 18 đến 95 tuổi và phát hiện quá trình lão hóa diễn ra nhanh hơn rõ rệt ở ba mốc: khoảng 34, 60 và 78 tuổi. Một nhóm khác cũng tìm ra bằng chứng cho thấy lão hóa “tăng tốc” vào khoảng 44 và 60 tuổi, đặc biệt ảnh hưởng đến tim mạch và hệ miễn dịch.

Ở tuổi 60, sức mạnh cơ thể giảm nhanh chóng, các mạch máu cứng lại, tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu. Cơ tim yếu đi, không còn khả năng đập nhanh như trước khi vận động. Đây là nguyên nhân làm tăng nguy cơ huyết áp cao và các bệnh lý nguy hiểm khác.

Có thể đảo ngược lão hóa không?

Các nhà khoa học khẳng định lão hóa là quá trình không thể đảo ngược hoàn toàn. Tuy nhiên, con người có thể làm chậm quá trình này bằng lối sống khoa học.

Tập thể dục aerobic như chạy bộ, bơi lội giúp duy trì sức khỏe tim mạch, ngăn ngừa đột quỵ và tiểu đường tuýp 2. Tập luyện sức mạnh giúp giữ khối cơ, cải thiện sự ổn định và thăng bằng, giảm nguy cơ té ngã. Chế độ ăn nhiều rau củ, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc cũng góp phần kéo dài tuổi thọ.

Hiện nay, một số nghiên cứu đang thử nghiệm các phân tử, thuốc và vắc-xin với hy vọng có thể làm chậm hoặc đảo ngược một phần tác động của lão hóa. Tuy nhiên, những giải pháp này vẫn còn ở giai đoạn thí nghiệm.