Quản trị rủi ro thuế: 'Tấm lá chắn' cho doanh nghiệp

Trong khuôn khổ chuỗi hội thảo chuyên sâu về chính sách thuế mới 2025 do ACCA tổ chức, chiều ngày 10/9, ông Phan Vũ Hoàng - Phó Tổng Giám đốc, Dịch vụ Tư vấn thuế & Pháp lý tại Deloitte Việt Nam, Trưởng ban cố vấn Chuyên môn Thuế & Pháp lý của ACCA Việt Nam đã chia sẻ một chủ đề: quản trị rủi ro thuế.

Nội dung này thu hút sự quan tâm đặc biệt của khối doanh nghiệp lớn và FDI – nhóm tham dự đông đảo sự kiện.

Quản trị rủi ro thuế từ góc độ cơ quan thuế và doanh nghiệp

Theo ông Phan Vũ Hoàng – Phó Tổng giám đốc, Dịch vụ Tư vấn Thuế và Pháp lý tại Deloitte Việt Nam, cơ quan thuế Việt Nam đã áp dụng quản trị rủi ro từ nhiều năm nay, phù hợp với xu thế quốc tế. Điều này giúp quản lý thuế minh bạch, hiệu quả hơn và đóng góp lớn cho ngân sách. Chỉ tính riêng nửa đầu năm 2025, tổng thu ngân sách đạt 68,7% dự toán, tăng 34% so với cùng kỳ, dù cơ quan thuế vừa trải qua hai đợt tái cơ cấu lớn.

Hiện cơ quan thuế đánh giá rủi ro doanh nghiệp dựa trên 97 tiêu chí, trong đó có 24 chỉ tiêu phân tích báo cáo tài chính. Doanh nghiệp được phân loại theo 4 cấp độ tuân thủ và 5 hạng rủi ro, kéo theo các biện pháp quản lý khác nhau, từ hỗ trợ – giám sát đến thanh, kiểm tra trực tiếp.

Quy định mới cũng khiến yêu cầu tuân thủ khắt khe hơn, ví dụ: doanh nghiệp chỉ có 6 tiếng để cung cấp hồ sơ, chứng từ khi bị kiểm tra; hay thời hạn lập và ký số hóa đơn điện tử chỉ 1 ngày làm việc.

Định hướng sắp tới, hoạt động thanh tra, kiểm tra sẽ được số hóa, gắn với nhật ký điện tử để bảo đảm minh bạch và khách quan.

Từ góc độ doanh nghiệp, theo ông Hoàng, việc hiểu cách cơ quan thuế quản trị rủi ro không phải để đối phó, mà để tuân thủ tốt hơn và giảm thiểu rủi ro cho chính doanh nghiệp.

Rủi ro thuế có thể xuất hiện cả khi doanh nghiệp nộp thiếu lẫn nộp thừa thuế. Nộp thiếu dễ dẫn đến truy thu và phạt hành chính, trong khi nộp thừa lại ảnh hưởng đến dòng tiền, chưa kể thủ tục hoàn – cấn trừ phức tạp.

Rủi ro thuế thường gây hậu quả trên ba phương diện: tài chính, danh tiếng, quyền lợi và pháp lý. Theo đó, doanh nghiệp có thể bị phạt, truy thu, ảnh hưởng dòng tiền. Thông tin doanh nghiệp nộp thiếu thuế có thể khiến giá cổ phiếu lao dốc; doanh nghiệp có thể bị coi là trốn thuế, thậm chí bị tạm hoãn xuất cảnh.

Khảo sát quốc tế cho thấy 82% CEO và CFO thừa nhận áp lực minh bạch thuế ngày càng cao. Việt Nam cũng sẽ đi theo xu thế OECD với mô hình quản lý thuế 3.0, nghĩa là doanh nghiệp tuân thủ tốt sẽ được hưởng lợi – giống “luồng xanh” trong hải quan.

Những rủi ro thuế thường thấy và có thể phát sinh từ 2025

Ông Hoàng nhấn mạnh, năm 2025 sẽ chứng kiến nhiều rủi ro mới từ quy định pháp luật. Trong đó, về rủi ro hóa đơn, điểm mới là mức phạt tính theo từng hành vi vi phạm, không giới hạn 100 triệu đồng như trước đây. Vi phạm nhiều lần sẽ bị cộng dồn, thậm chí coi là tình tiết tăng nặng.

Trốn thuế: Không chỉ khi kê khai sai, mà ngay cả chậm nộp hồ sơ trên 90 ngày cũng có thể bị coi là trốn thuế, với mức phạt từ 1–3 lần số thuế trốn, thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự.

Thuế giá trị gia tăng (GTGT): Rủi ro trong chuyển nhượng dự án (từ 1/7/2025 có thể áp dụng 10% thay vì không chịu thuế); thuế GTGT với doanh nghiệp chế xuất (0% hay 10% vẫn còn vướng).

Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN): Nhiều khoản chi có thể bị loại nếu không phù hợp luật chuyên ngành; quy định mới về bù trừ lãi – lỗ; chính sách ưu đãi phức tạp, thay đổi liên tục.

Thuế tối thiểu toàn cầu: Áp dụng từ Nghị định 236 với nhiều điểm kỹ thuật khó, nguy cơ bị ấn định thuế suất nếu không có thỏa thuận APA với cơ quan thuế.

Các loại thuế khác: thuế nhà thầu, thuế xuất nhập khẩu, giao dịch liên kết… đều tiềm ẩn rủi ro.

Đề xuất phương án quản trị rủi ro thuế cho doanh nghiệp, chuyên gia khuyến nghị doanh nghiệp cần đánh giá và lập danh mục rủi ro thuế – coi như một “xét nghiệm máu” để biết điểm yếu nằm ở đâu. Thiết lập cơ chế kiểm soát và thường xuyên rà soát. Xây dựng chiến lược quản trị rủi ro thuế ngắn hạn – trung hạn – dài hạn, gắn với hệ thống, quy trình, công nghệ và nhân sự.

Đặc biệt, doanh nghiệp nên áp dụng mô hình “ba tuyến phòng thủ”: kiểm soát nội bộ từ chính nhân sự, bộ phận chuyên trách như giám đốc thuế, phòng tài chính; kiểm toán nội bộ, HĐQT và ban quản trị rủi ro. Đồng thời tham khảo ý kiến từ kiểm toán, tư vấn thuế độc lập và cơ quan thuế để có thêm lớp bảo vệ.

“Điều đáng lưu ý là rủi ro thuế giờ đây không còn dừng lại ở những khía cạnh quen thuộc, mà đã nâng lên tầm chiến lược. Doanh nghiệp cần thay đổi tư duy, lồng ghép quản trị rủi ro thuế vào chiến lược quản trị rủi ro tổng thể.

Nếu làm tốt quản trị rủi ro thuế, doanh nghiệp hoàn toàn có thể yên tâm ăn ngon, ngủ kỹ, không lo đến một ngày bất ngờ nhận quyết định truy thu hàng trăm tỷ đồng", ông Hoàng nhấn mạnh.