Kỳ quan Baikal: Vì sao hồ nước ngọt sâu nhất thế giới có các sinh vật từ biển như 'cá mập', hải cẩu?

Hải cẩu Baikal.

Về mặt địa chất, Baikal hình thành từ khoảng 25 triệu năm trước, khi mảng Ấn Độ và mảng Á-Âu di chuyển tách xa nhau, tạo ra khe nứt sâu. Hàng trăm con sông đổ về đây, dần dần tạo nên hồ nước khổng lồ. Hiện nay, có hơn 330 con sông chảy vào Baikal, trong đó riêng sông Selenga cung cấp hơn một nửa lượng nước cho hồ.

Theo số liệu năm 2015, dung tích nước của hồ Baikal lên tới 23,6 nghìn tỷ m³ (23.615 km³) - gần bằng tổng lượng nước của 5 hồ lớn ở Bắc Mỹ và nhiều hơn toàn bộ biển Baltic. Trữ lượng nước sạch của hồ chiếm tới khoảng 20% trữ lượng nước ngọt bề mặt thế giới, gấp nhiều lần so với trữ lượng của Trung Quốc.

Thông thường, các hồ trên đất liền hiếm khi sâu quá 1.000m do sự bồi lắng phù sa. Tuy nhiên, Baikal là ngoại lệ với độ sâu tối đa lên tới 1.642 m, trở thành hồ nước ngọt sâu nhất thế giới. Nguyên nhân là các dòng sông chảy vào hồ - đặc biệt là Selenga - mang rất ít phù sa. Hệ thực vật thủy sinh dày đặc giúp lọc bỏ bùn cát, giữ cho hồ luôn trong xanh. Nhờ đó, sau hơn 20 triệu năm, độ sâu của hồ hầu như không thay đổi.

Không chỉ đặc biệt ở độ sâu và dung tích nước, Baikal còn sở hữu hệ sinh thái cực kỳ phong phú với khoảng 1.080 loài thực vật và 2.565 loài động vật. Điều khiến giới khoa học và công chúng ngạc nhiên là sự xuất hiện của nhiều sinh vật giống sinh vật sống ở biển như bọt biển, cá mập hay hải cẩu.

Trước thập niên 1990, từng có giả thuyết cho rằng hồ Baikal từng là một vùng biển khổng lồ trong kỷ Jura. Tuy nhiên, các nghiên cứu khoan lõi trầm tích không tìm thấy dấu vết địa chất nào chứng minh hồ từng là đại dương. Các bằng chứng hiện tại cho thấy Baikal luôn là hồ nước ngọt nội địa, chứ không trải qua giai đoạn “từ biển thành hồ” như suy đoán trước đây.

Các nhà sinh vật học đã đưa ra lời giải thích: những “bọt biển” ở Baikal thực ra là bọt biển nước ngọt, vốn tồn tại phổ biến trên thế giới. Những con “cá mập” mà ngư dân thường nhắc tới chỉ là loài cá nước ngọt có hình dáng giống cá mập, chứ không phải cá mập thực sự.

Riêng hải cẩu Baikal (Pusa sibirica) mới thực sự là trường hợp đặc biệt. Đây là loài hải cẩu nước ngọt duy nhất trên thế giới. Nguồn gốc của chúng vẫn là đề tài tranh luận, nhưng giả thuyết phổ biến cho rằng tổ tiên của loài hải cẩu này đã di cư từ Bắc Băng Dương qua hệ thống sông như Yenisei và Angara để tới hồ Baikal hàng chục nghìn năm trước. Khi Kỷ băng hà kết thúc, các tuyến sông trở nên hẹp và nông, khiến quần thể hải cẩu bị cô lập trong hồ và dần thích nghi với môi trường nước ngọt.

Ngày nay, hải cẩu Baikal vẫn sinh sống và phát triển mạnh, trở thành biểu tượng độc đáo của hồ nước ngọt sâu nhất hành tinh.