Chạy đua vũ trang giành ưu thế trên không, Nga thách thức quyền bá chủ của Mỹ

5 năm kể từ khi trở lại Trung Đông với căn cứ quân sự ở Syria, Nga đang tiến vào các thị trường vũ khí do Mỹ bỏ trống và tăng cường bán cho các khách hàng truyền thống.

Ngày 25/2, Nga chính thức thông báo Ai Cập đã nhận được 5 máy bay chiến đấu đa năng tiên tiến Sukhoi Su-35, những chiếc đầu tiên trong đơn đặt hàng 24 chiếc. Ai Cập đã đặt mua các máy bay này bất chấp những lời đe dọa trừng phạt của Mỹ sau khi Washington từ chối bán cho Cairo máy bay ném bom thế hệ thứ năm F-35.

Thổ Nhĩ Kỳ, một đồng minh của NATO, đang đàm phán với Nga để mua Su-35 và cuối cùng là máy bay chiến đấu thế hệ thứ năm Su-57 tối tân, sau khi ngừng chương trình mua F-35 của Mỹ. Ngày 12/3, Nga tuyên bố sẵn sàng mở các cuộc đàm phán chính thức với Ankara và giúp Thổ Nhĩ Kỳ phát triển máy bay chiến đấu thế hệ thứ 5 của riêng mình, TF-X.

Algeria, khách hàng lớn nhất của Nga trong vùng MENA (khu vực Trung Đông và Bắc Phi), sẽ nhận được 14 máy bay ném bom hạng nhẹ Sukhoi-34 nâng cấp trong năm nay và cũng được cho là đang quan tâm đến máy bay Su-57.

Iran, một khách hàng lâu đời chuyên mua vũ khí Nga kể từ thời Shah, đã được tự do xem xét mua hàng hóa của Nga, kể từ khi lệnh cấm vận vũ khí kéo dài một thập kỷ của Liên hợp quốc đối với nước này hết hiệu lực vào tháng 10.

Các chuyên gia cho biết Nga đang tiếp thị vũ khí của mình vì chúng là nguồn cung cấp ngoại tệ lớn.

Ông Kostas Grivas, giáo sư về hệ thống vũ khí tại Học viện Quân sự Hellenic, cho biết: “Xuất khẩu vũ khí rất quan trọng đối với nền kinh tế Nga, không giống như Mỹ, một thị trường khổng lồ đến nỗi họ không thực sự quan tâm đến xuất khẩu”.

Tỷ trọng xuất khẩu vũ khí toàn cầu của Nga là 21% trong giai đoạn 2015-19, khiến nước này trở thành nhà xuất khẩu lớn thứ hai thế giới sau Mỹ, theo số liệu từ Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI).

Hiệp định Camp David năm 1979 là lần đầu tiên Israel nhận được sự công nhận ngoại giao từ một quốc gia Ả Rập, và giúp nâng Ai Cập lên vị thế một đồng minh quan trọng của Mỹ.

Kể từ đó, Mỹ đã viện trợ quân sự và kinh tế trị giá hơn 80 tỷ USD cho Ai Cập.

Điều đó đã thay đổi vào năm 2011, khi Tổng thống khi đó là Hosni Mubarak bị lật đổ bởi một cuộc nổi dậy và cuộc bầu cử năm 2012 kết thúc với việc ông Mohamed Morsi giành chiến thắng.

Sau đó, Mỹ từ chối giao các hệ thống vũ khí, vì lo ngại có mối đe dọa đối với Israel.

Việc ông Morsi bị phế truất bởi một cuộc đảo chính quân sự sau một năm tại vị không làm xoa dịu những lo ngại của Mỹ về bất ổn chính trị tiềm ẩn và đã có thêm những lo lắng về cuộc đàn áp của Tổng thống Abdel Fattah el-Sisi đối với Tổ chức Anh em Hồi giáo.

Với lý do vi phạm nhân quyền, Mỹ đã đình chỉ viện trợ quân sự cho Ai Cập trong hai năm, trị giá ước tính 1,3 tỷ USD / năm.

Tướng quân đội Ai Cập về hưu Gamal Mazloum nói rằng: “Kể từ khi Tổng thống mới của Mỹ nhậm chức, ông ấy đã không gọi điện cho Tổng thống al-Fattah el-Sisi. Không có mối liên hệ nào giữa cả hai cả… Điều đó là không tốt”.

Sự sụp đổ của Ai Cập giờ đây trái ngược với mối quan hệ Mỹ-Israel.

Vào tháng 3/2011, khi các cuộc cách mạng mùa xuân Ả Rập quét qua Bắc Phi và Syria, Israel tuyên bố sẽ mua 19 chiếc F-35. Israel hiện có hai phi đội sẵn sàng chiến đấu, mỗi phi đội gồm 24 chiếc và vào tháng 2, Quốc hội nước này đã phê duyệt việc mua một chiếc thứ ba, cùng với các máy bay tiếp dầu để tăng tầm hoạt động.

Ai Cập cho biết cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump đã cam kết bán 20 máy bay F-35 cho Cairo khi ông gặp ông El-Sisi tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc vào năm 2018, nhưng phía Mỹ đã từ chối.

“Có nguy cơ xảy ra một cuộc đảo chính và tạo ra một nhà lãnh đạo đe dọa tới an ninh của Israel. Đó là lý do tại sao người Mỹ đang tiến hành một cách chậm rãi", ông Aref Alobeid, giáo sư về Trung Đông tại Học viện Quân sự Hy Lạp, cho biết.

Trong khi đó, Washington dường như đã thay thế Ai Cập trở thành người bạn mẫu mực của Israel trong thế giới Ả Rập, đồng thời mở ra cánh cửa bán vũ khí cho Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất.

Năm ngoái, chính quyền ông Trump đã thông báo không chính thức cho Quốc hội về kế hoạch bán 50 máy bay chiến đấu F-35 cho UAE, với giá lên tới 10,4 tỷ USD, sau khi Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đồng ý bán.

Trong giai đoạn này, Nga đã nắm bắt sáng kiến ​​ngoại giao và trở thành người đối thoại mới của ông el-Sisi.

Năm 2014, khi việc mua sắm quân sự của Mỹ bị đình chỉ, Ai Cập và Nga đã đồng ý về một thỏa thuận trị giá 3,5 tỷ USD để cung cấp cho Ai Cập 46 máy bay trực thăng tấn công Ka-52 và 46 máy bay chiến đấu MiG-29.

Vào năm 2019, sau khi ông Trump bác bỏ việc đồng ý bán vũ khí cho Ai Cập, nước này đã ký một thỏa thuận trị giá 2 tỷ USD để mua máy bay chiến đấu Su-35.

Chính quyền ông Biden hiện đã đóng băng việc bán F-35 cho UAE, một dấu hiệu báo động có thể tạo ra cơ hội cho Nga trong một cuộc chạy đua vũ trang mới ở Trung Đông.

Từ năm 2010 đến năm 2014, ngân sách quốc phòng của Algeria gần như tăng gấp đôi lên 10 tỷ đô la Mỹ. Quốc gia Bắc Phi này cũng diễn ra các cuộc nổi dậy trong thời kỳ đó, và chiếm một nửa tổng chi tiêu quốc phòng của lục địa châu Phi.

Năm 1991, chính phủ Algeria đã hủy bỏ các cuộc bầu cử khi Mặt trận Cứu nguy Hồi giáo (FIS) có thể giành chiến thắng, tuyên bố tình trạng khẩn cấp và thành lập một chính phủ quân sự để chống lại một cuộc nổi dậy vũ trang của FIS và các nhóm khác.

Trong chuyến thăm đến Algiers năm 2006, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã xoá khoản nợ 4,7 tỷ đô la của đất nước để đổi lấy các hợp đồng vũ khí trị giá 7,5 tỷ đô la.

Algeria, quốc gia dành 15,5% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) cho quốc phòng, hiện dường như có tham vọng địa chính trị của riêng mình ở Địa Trung Hải, và hầu như chỉ được trang bị vũ khí của Nga.

Thổ Nhĩ Kỳ đang chuyển mình thành nước có tầm ảnh hưởng lớn trong khu vực thông qua xuất khẩu vũ khí, giống như Nga.

Máy bay không người lái của nước này đã lật ngược tình thế của cuộc chiến ở Libya và cuộc xung đột Nagorno-Karabakh giữa Armenia và Azerbaijan vào năm ngoái.

Vào tháng 12/2019, Quốc hội Mỹ đã trừng phạt Thổ Nhĩ Kỳ vì mua tên lửa đất đối không S-400 do Nga sản xuất, nói rằng chúng gây ra mối đe dọa đối với máy bay F-35 mà Thổ Nhĩ Kỳ đã ký hợp đồng sản xuất với công ty Lockheed Martin.

Thổ Nhĩ Kỳ sẽ không được phép mua 100 máy bay và ngành công nghiệp quốc phòng của nước này sẽ mất khoảng 10 tỷ USD trong các hợp đồng sản xuất các bộ phận.

Trong khi đó, Thổ Nhĩ Kỳ đang có xung đột công khai với Hy Lạp về các khu vực phía Đông Địa Trung Hải và Aegean, và kết quả là Athens đang tái trang bị vũ khí. Từ tháng 6 năm nay đến tháng 6 năm 2022, Hy Lạp sẽ nhận 18 máy bay chiến đấu Rafale thế hệ thứ tư từ Pháp.

Hellenic Aerospace Industry (HAI) cũng đã bắt đầu nâng cấp 85 máy bay chiến đấu F-16 Block 52 của Hy Lạp lên cấp độ Block-72 Viper.

Cả Rafale và Viper sẽ vượt qua đội bay thường trực của Thổ Nhĩ Kỳ với ước tính khoảng 236 chiếc F-16 đã cũ.

“Khi Rafale đi vào hoạt động trong vài tháng tới, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ gặp vấn đề nghiêm trọng trong cán cân quyền lực so với Hy Lạp. Và nếu người Mỹ cấm vận phụ tùng thay thế cho những chiếc F-16 hiện có của họ, thì vấn đề sẽ trở nên cực kỳ nghiêm trọng, ít nhất là trong trung hạn”, ông Grivas nói.

“Nếu Ankara mua Sukhoi, đó sẽ là một bước đi quyết định lớn hơn nhiều so với việc mua S-400. Chúng ta đang bắt đầu một cuộc Chiến tranh Lạnh mới. Động thái của Thổ Nhĩ Kỳ có thể là một vết rạn nứt không thể hàn gắn với phương Tây", ông nhận định.