Suy giảm hiệu quả xuất khẩu

Trong chiến lược xuất khẩu đến năm 2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt mới đây, Việt Nam có thể xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp các loại với tổng trị giá lên tới 40 tỉ USD, trong đó, nông sản sẽ mang về 22 tỉ USD, hải sản đạt 11 tỉ USD và lâm nghiệp đạt 7 tỉ USD.

“Ngôi sao” trong làng xuất khẩu hàng hóa thế giới

Nếu so sánh những gì đã thực hiện được so với những gì các nhà hoạch định chiến lược xuất nhập khẩu nước ta đã hình dung lâu nay, có thể thấy một sự tréo ngoe. Đó là, trong khi các nhà hoạch định chiến lược đã quá “nắn nót” trong việc đưa ra nhịp độ tăng trưởng rất thấp, nhưng “đoàn tàu xuất, nhập khẩu” của nước ta vẫn liên tục tăng tốc mạnh.

Trước hết, nếu so với mục tiêu phấn đấu 37 - 45 tỉ USD vào năm 2000 mà Chiến lược ổn định và phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2000 đã đề ra, kim ngạch xuất khẩu hàng hoá trong thập kỷ này đã vượt 53,2 - 86,4%.

Với nhịp độ tăng trưởng nhanh như vậy, “trái ngọt” đầu tiên mà chúng ta thu được là lọt vào “tốp 50 quốc gia và vùng lãnh thổ có kim ngạch xuất khẩu hàng hoá lớn nhất thế giới” khi lần đầu tiên WTO mở rộng bảng danh mục xếp hạng từ 30 quốc gia và vùng lãnh thổ trước đó lên 50 quốc gia và vùng lãnh thổ năm 1999.

Mặc dù vậy, đến năm 2000, kim ngạch xuất khẩu hàng hoá của nước ta cũng mới đạt 14,455 tỉ USD, còn nếu so với “rổ GDP” thì cũng mới bằng 46,4%.

Theo quy luật thông thường, khi đã đạt được nhịp độ tăng trưởng rất cao trong một thời gian dài thì giai đoạn tiếp theo sẽ giảm tốc, cho nên có thể coi mục tiêu tăng trưởng 14%/năm cho cả chặng đường 10 năm tiếp theo để đạt 54,594 tỉ USD vào năm 2010 mà các nhà hoạch định chiến lược đã khẳng định có thể coi là một đề xuất táo bạo. Mặc dù vậy và mặc dù phải đối mặt với hai cuộc “sụt hố” trong thập kỷ này, “đoàn tàu xuất khẩu” vẫn về đích một cách không thể ngoạn mục hơn.

Đó là, tuy ngay trong năm đầu tiên thực hiện chiến lược này chúng ta phải đối mặt với tình trạng xuất khẩu“rơi tự do” do suy thoái chu kỳ của kinh tế thế giới cộng hưởng với sự kiện “ngày 11 tháng 9 đen tối của nước Mỹ” năm 2001 và năm 2009 giảm 8,92% do khủng hoảng kinh tế thế giới, nhưng kim ngạch xuất khẩu năm 2010 vẫn đạt 72,237 tỉ USD, tức là gần “y chang” mục tiêu 72,547 tỉ USD mà các nhà hoạch định chiến lược đã điều chỉnh.

Như vậy, thay vì 17,5%/năm như đã được điều chỉnh, nhịp độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân trong thập kỷ vừa qua đã đạt 17,34%/năm. 

Chính vì đã đạt được nhịp độ tăng trưởng ngoạn mục như vậy, cho nên Việt Nam đã trở thành một trong ba quốc gia có thành tích tốt nhất trong xuất khẩu hàng hoá trên thị trường thế giới. Đây là thành tích tốt thứ hai thế giới, bởi chỉ kém Ấn Độ được thăng hạng 11 bậc từ thứ 32 lên thứ 21, nhưng nhịp độ tăng trưởng xuất khẩu thì vẫn còn thấp hơn của nước ta (16,9%/năm so với 17,4%/năm).

Còn trong năm 2010, tuy chúng ta vượt qua Chile để giành vị trí thứ 39, nhưng thành tích này chỉ còn đứng thứ ba, bởi quốc gia giàu dầu mỏ có lẽ bậc nhất Châu Phi Nigeria từ không có tên trong bảng xếp hạng 50 quốc gia và vùng lãnh thổ xuất năm 1999 đã leo thằng lên vị trí thứ 37 nhờ kim ngạch xuất khẩu “vàng đen” đạt xấp xỉ 71 tỉ USD trong “rổ hàng hoá xuất khẩu” chỉ có 82 tỉ USD và năm 2011 vừa qua lại bị đẩy trở lại vị trí thứ 40 do một quốc gia cũng rất giàu dầu mỏ ở Trung Đông là Kuwait đã đối mặt XK hàng hoá này ra thị trường thế giới.

Căn bệnh thêm nặng ?

Cho dù đã đạt được những thành tựu hết sức ấn tượng như vậy và cho dù đã khắc phục được một cách rất cơ bản “căn bệnh kinh niên” nhập siêu từ rất lâu nay, nhưng điều quan trọng bậc nhất là sức kéo nền kinh tế phát triển của “đoàn tàuxuất khẩu” lại sa sút nghiêm trọng và đang ở mức đáy.

Trước hết, trong khi Chiến lược xuất, nhập khẩu thời kỳ 2001 - 2010 có lẽ cũng đã “rón rén” ấn định mục tiêu xuất khẩu giai đoạn 2011 - 2015 là 12%/năm, nhưng kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2011 còn “rón rén” hơn do đã hạ thấp mục tiêu này xuống chỉcòn 10%, cho nên chỉ còn 79,46 tỉ USD.

Trong khi đó, xuất khẩu trong năm 2011 đã tăng bùng nổ 34,15% và đạt 96,906 tỉ USD. Đây là mức tăng kỷ lục trong vòng 16 năm trở lại đây.

Bên cạnh đó, do mục tiêu kiềm chế nhập siêu được ấn định không quá 18%, cho nên mục tiêu nhập khẩu đề ra cho năm 2011 cũng chỉ là 93,76 tỉ USD, tức là chỉ được phép tăng 10,52%. Trong khi đó, do xuất khẩu tăng bùng nổ như vậy, cho nên nhập khẩu tuy cũng tăng bùng nổ 25,83%, đạt kỷ lục chưa từng có 106,75 tỉ USD, nhưng tỉ lệ nhập siêu cũng chỉ là 10,16%, thấp “một trời một vực” so với mục tiêu.

Như vậy, mục tiêu kiểm soát nhập siêu ở mức dưới 10% kim ngạch xuất khẩu được các nhà hoạch định chiến lược hình dung là phải chờ đến giữa thập kỷ này hầu như đã trở thành hiện thực ngay trong năm đầu tiên. Còn trong 2012, tuy hãy còn sớm, nhưng cũng rất có thể các mục tiêu đã đề ra sẽ thêm một lần “bị đổ” một cách đáng mừng như năm 2011.

Đó là, trong khi mục tiêu xuất khẩu chỉ là tăng 12 - 13% thì thực tế quý I đã tăng 25%, còn nhập khẩu cũng chỉ tăng quá “hẻo” 6,1%, cho nên nền kinh tế đã chuyển từ nhập siêu “kinh niên” sang xuất siêu giống như cùng kỳ 2009.

Hẳn nhiên, những kết quả rất đáng mừng nói trên là do những biến động của giá cả một mặt làm khuếch đại kim ngạch xuất khẩu, và mặt khác, giữ vai trò của “chiếc phanh hãm” nhập khẩu khi sốt nóng, và ngược lại, trong điều kiện giá cả thế giới hạ nhiệt, nó làm cho cả kim ngạch xuất khẩu lẫn nhập khẩu đều “co lại”, nhưng trong đó kim ngạch nhập khẩu “co lại” mạnh hơn (do nền kinh tế nước ta vẫn còn nhập siêu), nhưng không thể phủ nhận những tác động hết sức tích cực từ những thay đổi trong cơ cấu sản xuất của nền kinh tế.

Đó là, một số ngành công nghiệp nguyên liệu, công nghiệp chế biến, cũng như một số ngành công nghiệp trung gian, công nghiệp hỗ trợ đã có những bước phát triển tích cực, cho nên vừa có thể gia tăng đáng kể xuất khẩu, vừa có thể hạn chế đáng kể nhập khẩu.

Mặc dù vậy, có lẽ không ai có thể phủ nhận một thực tế là, tuy xuất khẩu tăng bùng nổ như vậy, nhưng tác dụng thúc đẩy kinh tế phát triển của nó lại giảm rất mạnh. Đó là, trong khi hệ số giữa nhịp độ tăng trưởng của xuất khẩu so với nhịp độ tăng trưởng GDP thời kỳ 1911 - 2000 là 2,60 lần, thời kỳ 2001 - 2010 giảm nhẹ xuống 2,41 lần, nhưng năm 2011 vừa qua tăng “khủng” lên 5,8 lần.

Đây cũng chính là kỷ lục cao nhất trong vòng 21 năm trở lại đây.

Theo DĐDN