Kinh tế số Việt Nam đứng trước loạt 'câu hỏi khó' cần lời giải

Tại diễn đàn "Phát triển kinh tế số, cơ hội và thách thức trong kỷ nguyên mới" diễn ra sáng 21/11 tại Hà Nội, các chuyên gia đã cùng nhau mổ xẻ những vấn đề cốt lõi, tìm kiếm lời giải cho bài toán phát triển kinh tế số tại Việt Nam.

Trăn trở trong phát triển kinh tế số

Ông Nguyễn Thành Lợi - Tổng Biên tập Báo Kinh tế và Đô thị nhấn mạnh không gian số đã trở thành “hệ điều hành mới” cho mọi hoạt động kinh tế - xã hội.

“Nếu trước đây hạ tầng thiết yếu là ‘đường - điện - trường - trạm’, thì ngày nay, hạ tầng số, dữ liệu số và các nền tảng số đã trở thành mạch máu mới của nền kinh tế", ông Lợi nói.

Theo ông Lợi, kinh tế số không đơn thuần là số hóa vài quy trình mà là sự chuyển đổi sâu sắc cách chúng ta tạo ra giá trị, tổ chức sản xuất và vận hành bộ máy. Với lợi thế dân số trẻ, nhanh nhạy công nghệ, Việt Nam có cơ hội “đi cùng, thậm chí đi trước” trong một số lĩnh vực, khẳng định vị thế mới trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Tuy nhiên, cơ hội lớn luôn đi kèm thách thức lớn. Ông Lợi cho rằng, kinh tế số đặt ra hàng loạt câu hỏi không dễ trả lời. Ví dụ, chuyển đổi số sẽ làm thay đổi cấu trúc việc làm như thế nào và chúng ta chuẩn bị nguồn nhân lực ra sao để không ai bị bỏ lại phía sau? Doanh nghiệp nhỏ và vừa, vốn chiếm phần lớn số doanh nghiệp Việt Nam, sẽ tham gia và hưởng lợi từ kinh tế số như thế nào thay vì bị nằm ngoài cuộc chơi vì yếu vốn hay thiếu công nghệ, thậm chí là thiếu nhân lực?

Ông Nguyễn Thành Lợi - Tổng Biên tập Báo Kinh tế và Đô thị.

Làm thế nào để vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo, vừa bảo đảm an toàn dữ liệu, bảo mật thông tin, bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số? Và quan trọng hơn, làm thế nào để kinh tế số thực sự trở thành động lực thúc đẩy phát triển nhanh và bền vững, gắn với giá trị xanh và tuần hoàn?

"Những câu hỏi đó không chỉ đặt ra cho giới học thuật hay các nhà hoạch định chính sách mà còn là những câu hỏi rất thực tế dành cho từng doanh nghiệp, từng địa phương, từng ngành nghề và từng người dân", ông Lợi nhấn mạnh.

Từ góc độ chuyên gia, TS Võ Trí Thành cho rằng, dù các thách thức đã được nói đến nhiều nhưng hiện nay đã xuất hiện những điểm mới đáng chú ý. Đó là khát vọng phát triển phải đo lường được, là sự gắn kết giữa kinh tế số với tái cấu trúc bộ máy, và đặc biệt là sự trỗi dậy của kỷ nguyên AI. Nhiều người không còn nói về kỷ nguyên số nữa mà là kỷ nguyên AI.

Tuy nhiên, bên cạnh thành tựu, vẫn còn đó rất nhiều trăn trở. Về thể chế, chúng ta phải đối mặt với các câu hỏi về mô hình kinh doanh, vai trò của AI, quản lý tài sản số. Về thực tiễn, những vấn đề như phòng chống thiên tai, ùn tắc giao thông ở các đô thị lớn như Hà Nội vẫn là bài toán nan giải mà công nghệ số chưa giải quyết triệt để.

"Còn rất nhiều việc phải làm trong kỷ nguyên mới này. Chúng ta cần đi sâu hơn vào những vấn đề cụ thể để tìm ra giải pháp", TS Võ Trí Thành nêu quan điểm.

Đột phá là "chìa khoá" cho tương lai kinh tế số

Chia sẻ về quá trình xây dựng chính sách, ông Nguyễn Phú Tiến - Phó Vụ trưởng Vụ Kinh tế số và Xã hội số (Bộ Khoa học và Công nghệ) nhắc lại thời điểm cách đây 5 năm khi khái niệm "chuyển đổi số" còn khá mới mẻ. Ông nhấn mạnh: "Quan trọng nhất, chữ 'chuyển đổi' phải đi trước. Chúng ta phải chuyển đổi mô hình kinh doanh, quy trình, thậm chí là văn hóa. Chữ 'số' đi sau, là sử dụng công nghệ và dữ liệu để hỗ trợ cho việc chuyển đổi đó".

Ông Tiến đặc biệt ấn tượng với chữ "đột phá" trong Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị. "Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo chúng ta đã nói nhiều năm, nhưng bây giờ chúng ta cần một sự đột phá", ông Tiến nói.

Trong bối cảnh Việt Nam đã đạt được những bước tiến quan trọng về hạ tầng và nhân lực số, ông Tiến đề xuất một loạt giải pháp mang tính chiến lược. Trong đó, yếu tố tiên quyết là thể chế phải đi trước một bước, tạo hành lang pháp lý thuận lợi, sẵn sàng cho các mô hình thử nghiệm. Cùng đó, việc phát triển hạ tầng số phải nhanh, hiện đại và an toàn, thông minh hóa cả các hạ tầng truyền thống.

Để làm chủ công nghệ, cần xây dựng các nền tảng số "Make in Vietnam", đồng thời coi dữ liệu là nguồn tài nguyên cốt lõi. An toàn, an ninh mạng là yếu tố không thể thiếu để xây dựng niềm tin. Về con người và công nghiệp, cần tiếp tục phát triển nguồn nhân lực số, làm chủ các công nghệ chiến lược và hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi. Cuối cùng, để tạo tác động lan tỏa, cần thúc đẩy kinh tế số theo từng ngành, lĩnh vực cụ thể.

"Tôi mong muốn tất cả chúng ta cùng nhau nhấn mạnh và thực hiện tinh thần 'đột phá' trong Nghị quyết 57, nhằm tạo ra những bước tiến vượt bậc cho kinh tế - xã hội, với sự đóng góp to lớn của kinh tế số", ông Tiến bày tỏ.

Ở góc độ doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Minh Khuê – Phó Chủ tịch Hội đồng quản trị, Công ty Cổ phần Công nghệ Sapo chia sẻ, từ thực tiễn 18 năm đồng hành cùng hơn 230.000 hộ kinh doanh và doanh nghiệp, Sapo nhận thấy rằng để tiến trình chuyển đổi số quốc gia đạt hiệu quả cao hơn, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước, doanh nghiệp công nghệ, các tổ chức trung gian và cộng đồng doanh nhân.

Theo đó, cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý về chuyển đổi số trong lĩnh vực thương mại và bán lẻ. Các quy định về hóa đơn điện tử, quản trị thuế, thương mại điện tử cần có hướng dẫn chi tiết và dễ thực thi hơn đối với các hộ kinh doanh, giúp giảm bớt áp lực và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp công nghệ tối ưu hóa sản phẩm theo chuẩn chung.

Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh mô hình hợp tác công - tư trong các chương trình hỗ trợ chuyển đổi số diện rộng, đặc biệt tại các địa phương có tỷ lệ hộ kinh doanh lớn.

Sapo cũng kiến nghị Nhà nước cần khuyến khích đổi mới sáng tạo trong các doanh nghiệp công nghệ Việt Nam thông qua chính sách ưu đãi, quỹ nghiên cứu và các chương trình thử nghiệm, giúp thúc đẩy đầu tư vào các công nghệ lõi như AI và dữ liệu lớn.