Gỡ 'nút thắt' vốn cho doanh nghiệp tạo tác động xã hội

DNVN - Dù tiềm năng lớn nhưng dòng vốn cho các doanh nghiệp tạo tác động xã hội (SIB) vẫn đang tắc nghẽn ở khâu pháp lý và nhận thức. Các chuyên gia cho rằng, đã đến lúc cần một cơ chế sandbox cho tài chính xanh và sự thay đổi tư duy từ "từ thiện" sang "đầu tư" thực thụ.

Đề xuất cấp ngân sách cho hiệp hội, gỡ vướng thuế đối với hộ kinh doanh / Không vì ngăn thiểu số gian lận mà buộc số đông doanh nghiệp chịu thiệt

Khoảng trống pháp lý

Tại diễn đàn "Đầu tư tác động Việt Nam 2025" do Quỹ Đầu tư Tác động Impact Investment Exchange (IIX), Bộ các Vấn đề Toàn cầu Canada (GAC) và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đồng tổ chức ngày 10/12 tại Hà Nội có chủ đề "Thúc đẩy tăng trưởng bền vững: Mở khóa đầu tư tác động cho tương lai Việt Nam"

Tại diễn đàn, câu chuyện về doanh nghiệp tạo tác động xã hội (SIB) – những doanh nghiệp vừa tạo ra lợi nhuận kinh tế, vừa mang lại tác động tích cực cho xã hội và môi trường – đã trở thành tâm điểm. Dù khái niệm này không còn xa lạ, nhưng làm thế nào để "khơi thông" dòng vốn cho khu vực này vẫn là bài toán khó.

Bà Phạm Thị Ngọc Thủy - Giám đốc điều hành Văn phòng Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV), chỉ ra một nghịch lý: Vốn luôn là nhu cầu sống còn của doanh nghiệp, đặc biệt là vốn cho chuyển đổi xanh và phát triển bền vững, nhưng khoảng trống pháp lý lại đang là rào cản lớn nhất.

Các diễn giả trao đổi tại diễn đàn "Đầu tư tác động Việt Nam 2025".

"Chúng ta muốn vay vốn xanh nhưng suốt nhiều năm trời chưa có định nghĩa chuẩn về 'xanh'. Mình bảo xanh nhưng ngân hàng không công nhận thì làm sao khơi thông được dòng vốn?", bà Thủy đặt vấn đề. Tuy nhiên, Giám đốc Văn phòng Ban IV cũng bày tỏ sự lạc quan khi từ đầu năm 2025, với Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân và các văn bản hướng dẫn về phân loại xanh, tín dụng xanh đang dần được hoàn thiện, mở ra hy vọng mới cho doanh nghiệp.

Một điểm nghẽn khác được bà Thủy nhắc đến là tư duy của các doanh nghiệp lớn. Nhiều tập đoàn vẫn coi việc hỗ trợ các doanh nghiệp yếu thế hay SIB là hoạt động từ thiện, tình nguyện thay vì nhìn nhận đó là một kênh đầu tư tác động bài bản.

Cần cơ chế bao trùm hơn

Từ góc độ quốc tế, ông Priyank Tiwari – Giám đốc cấp cao, Nghiên cứu và Quan hệ Chính phủ tại IIX nhận định, vấn đề không phải là thiếu tiền mà thiếu cơ chế để dòng tiền chảy đúng chỗ.

Ông cho rằng khái niệm "xanh" tại Việt Nam cần được hiểu bao trùm hơn. "Xanh không chỉ là các dự án hạ tầng khổng lồ. Mỗi chuỗi giá trị đều có các SIB, phụ nữ và cộng đồng tham gia. Nếu chính sách bao trùm được các yếu tố xã hội này vào khuôn khổ xanh, các ngân hàng sẽ mạnh dạn phát hành nhiều công cụ tài chính hơn", ông Priyank nhấn mạnh.

Vị chuyên gia này cũng đề xuất mô hình "tài chính hỗn hợp", nơi vốn ưu đãi từ các Tổ chức Tài chính Phát triển (DFI) đóng vai trò là "vốn mồi" hoặc chịu rủi ro ban đầu, qua đó kích hoạt dòng vốn tư nhân lớn gấp nhiều lần đổ vào thị trường.

Ông Priyank Tiwari – Giám đốc cấp cao, Nghiên cứu và Quan hệ Chính phủ tại IIX.

Ở góc độ cơ quan quản lý, bà Nguyễn Thị Hồng Lam – Trưởng phòng Chính sách, Môi trường kinh doanh và Hợp tác quốc tế, Cục Phát triển Doanh nghiệptư nhân và Kinh tế tập thể(Bộ Tài chính) cho biết, Chính phủ đang nỗ lực sử dụng cả hai công cụ: chính sách và nguồn lực công để hỗ trợ.

Cụ thể, đến hết năm 2025, chính sách hỗ trợ lãi suất 2% cho các dự án xanh, tuần hoàn theo Nghị quyết 198 sẽ chính thức đi vào thực tiễn. Trước đó, chương trình hỗ trợ doanh nghiệp kinh doanh bền vững giai đoạn 2022-2025 dù nguồn lực nhà nước hạn chế, nhưng đã đóng vai trò "vốn mồi" thu hút thành công 6.000 tỷ đồng từ khu vực tư nhân và quốc tế.

Theo bà Lam, Chính phủ vừa thành lập hai quỹ đầu tư mạo hiểm (quốc gia và địa phương) vào tháng 10/2025 theo mô hình kết hợp vốn nhà nước và tư nhân. Sắp tới, trong quá trình sửa đổi Luật Hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, các kinh nghiệm quốc tế về đầu tư tác động sẽ được lồng ghép mạnh mẽ để tạo hành lang pháp lý tương đồng với khu vực.

Bà Nguyễn Thị Hồng Lam – Trưởng phòng Chính sách, Môi trường kinh doanh và Hợp tác quốc tế, Cục Phát triển Doanh nghiệp tư nhân và Kinh tế tập thể (Bộ Tài chính).

Đánh giá cao nỗ lực của Việt Nam, bà Francesca Bellone – Trưởng ban Hợp tác, Tham tán phát triển Đại sứ quán Canada đề xuất 4 giải pháp để củng cố hệ sinh thái đầu tư tác động. Đó là duy trì ổn định vĩ mô - nền tảng để giữ niềm tin nhà đầu tư; đối thoại thường xuyên - tạo không gian để Chính phủ và nhà đầu tư thấu hiểu nhau. Cho phép thí điểm các công cụ tài chính mới như Quỹ Xã hội Xanh, Quỹ Cam (tác động giới) hay tín dụng liên kết ESG trong môi trường được kiểm soát. Đồng thời tận dụng nguồn lực Tổ chức Tài chính Phát triển (DFI), không chỉ để lấy vốn mà còn học hỏi các chuẩn mực quản trị toàn cầu.

"Chúng tôi thấy rằng các nhà đầu tư tác động quốc tế và các DFI đang tích cực tìm kiếm thị trường mới nổi mang lại cả tăng trưởng, hành động vì khí hậu và xã hội đáng tin cậy. Chúng tôi tin tưởng và thấy rằng Việt Nam có thể đóng vai trò là một điểm neo trong khu vực", bà Francesca Bellone nhấn mạnh.

Theo bà bà Francesca Bellone, cần tạo ra một môi trường thuận lợi - nơi cung gặp cầu.

"Đó là điểm mấu chốt. Và điều này có nghĩa là tăng cường sự phối hợp của hệ sinh thái, hài hòa các tiêu chuẩn, cải thiện chia sẻ thông tin và đầu tư vào giáo dục, bởi nhận thức là chìa khóa. Bằng cách huy động các nguồn lực công và tư, bao gồm cả chuyên môn ngành từ các công ty hàng đầu, chúng ta có thể cùng nhau thúc đẩy đầu tư tác động tại Việt Nam", Trưởng ban Hợp tác, Tham tán phát triển Đại sứ quán Canada nhìn nhận.