Kiến nghị mở kênh hỗ trợ tài chính thiết thực cho doanh nghiệp chuyển đổi xanh

Áp lực tuân thủ trong bối cảnh mới

Tại hội thảo chuyên đề “Phát triển bền vững và Chuyển đổi xanh trong sản xuất công nghiệp” do Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) tổ chức sáng 28/10 trong khuôn khổ Hội chợ Mùa thu 2025, bà Nguyễn Thị Lâm Giang - Cục trưởng Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến công (Bộ Công Thương) nhấn mạnh năm 2025 là giai đoạn bản lề quan trọng của kinh tế Việt Nam.

“Nền kinh tế vừa phục hồi mạnh mẽ sau những biến động toàn cầu, vừa đối mặt với thách thức mới từ biến đổi khí hậu, tái cấu trúc chuỗi cung ứng và yêu cầu ngày càng cao về tiêu chuẩn môi trường trong thương mại quốc tế”, bà Giang nhận định.

Theo Cục trưởng, trước bối cảnh đó, chuyển đổi xanh và phát triển bền vững đã trở thành xu thế tất yếu. Dưới sự chỉ đạo của Đảng và Chính phủ, cùng sự đồng hành của Bộ Công Thương, nền công nghiệp Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ từ tăng trưởng theo chiều rộng sang phát triển theo chiều sâu, gắn liền với công nghệ sạch, năng lượng tái tạo và kinh tế tuần hoàn.

Phân tích sâu hơn về tác động của xu hướng này, ông Phạm Trường Sơn - Cục Đổi mới sáng tạo, Chuyển đổi xanh và Khuyến Công (Bộ Công Thương) cho biết, chuyển đổi xanh mở ra cánh cửa để doanh nghiệp thu hút nguồn vốn tài chính xanh, tạo doanh thu từ thị trường carbon, nâng cấp thương hiệu quốc gia và tối ưu hóa chi phí vận hành.

Mặt khác, con đường chuyển đổi này cũng khiến doanh nghiệp Việt đang phải chịu áp lực tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng nghiêm ngặt, đối mặt với nguy cơ mất thị trường nếu không thay đổi đủ nhanh, đặc biệt khi các sản phẩm xuất khẩu có thể mất lợi thế cạnh tranh do bị áp thuế carbon cao.

Ông Sơn đã thẳng thắn chỉ ra những rào cản lớn đang níu chân doanh nghiệp. Về công nghệ, Việt Nam hiện vẫn phụ thuộc vào nguồn cung từ nước ngoài đối với các công nghệ nền tảng cho mục tiêu Net Zero như sản xuất Hydrogen xanh, lưu trữ năng lượng (BESS) hay thu giữ và lưu trữ carbon (CCS/CCUS). Sự phụ thuộc này không chỉ đi kèm chi phí đắt đỏ mà còn tiềm ẩn rủi ro về chuyển giao chậm trễ.

Thách thức này càng trở nên trầm trọng hơn khi nhiều doanh nghiệp vẫn đang vận hành trên những dây chuyền sản xuất cũ kỹ, lạc hậu. Đi cùng với đó là “cơn khát” nguồn nhân lực chất lượng cao, có năng lực chuyên môn về kiểm kê khí nhà kính, tư vấn thị trường carbon và vận hành công nghệ xanh.

Để vượt qua những thách thức này, ông Sơn cho rằng doanh nghiệp cần chủ động tận dụng cơ hội, nâng cao năng lực thích ứng bằng việc chuyển đổi công nghệ, đầu tư vào tiết kiệm năng lượng, năng lượng tái tạo và tuân thủ nghiêm túc các nghĩa vụ pháp lý về giảm phát thải.

Chia sẻ thực tế từ ngành da giày Việt Nam, bà Phan Thị Thanh Xuân - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày Túi xách Việt Nam (LEFASO) cho biết, EU hiện là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của ngành, nhưng lợi thế từ Hiệp định EVFTA có nguy cơ bị xói mòn bởi các chính sách xanh mới. Thỏa thuận Xanh châu Âu và Chiến lược dệt may bền vững đã đặt ra yêu cầu khắt khe: sản phẩm phải bền, tái chế được, và quy trình sản xuất phải bảo đảm các tiêu chuẩn xã hội, môi trường. Thông điệp “thời trang nhanh đã lỗi thời” của EU đang tạo ra một áp lực chuyển đổi khổng lồ.

Trong khi đó, nội tại ngành da giày còn nhiều điểm yếu như phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu, đa số là doanh nghiệp nhỏ và vừa, hạn chế về vốn, công nghệ và nhân lực. Chi phí đầu tư cho công nghệ xử lý nước thải hay năng lượng tái tạo là một rào cản tài chính lớn, khiến nhiều doanh nghiệp khó tiếp cận các nguồn vốn vay xanh.

Chìa khóa cho sự chuyển mình

Trước thực trạng này, việc tìm kiếm một lối đi đồng bộ là yêu cầu cấp thiết. Phó Chủ tịch LEFASO khẳng định, bản thân các doanh nghiệp phải là người tiên phong trong hành trình này. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi toàn diện, từ việc chủ động xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc và chuẩn bị cho Hộ chiếu sản phẩm số (DPP), đến thực hiện đánh giá vòng đời sản phẩm để tối ưu hóa tài nguyên và mạnh dạn đầu tư vào công nghệ sản xuất sạch hơn.

Với nhà nước và các hiệp hội, cần khẩn trương xây dựng một lộ trình xanh hóa ngành da giày rõ ràng cho giai đoạn 2030-2050 cũng như hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn quốc gia về sản phẩm thân thiện môi trường.

Quan trọng hơn, theo bà Xuân, cần mở ra các kênh hỗ trợ tài chính thiết thực qua tín dụng xanh và các quỹ đổi mới sáng tạo để “tiếp sức” cho doanh nghiệp. Việc đầu tư đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và xây dựng các trung tâm hỗ trợ kỹ thuật xanh sẽ tạo ra một hệ sinh thái bền vững, giúp doanh nghiệp tự tin bước vào sân chơi toàn cầu.

Từ kinh nghiệm thực tiễn, đại diện khu công nghiệp (KCN) Bảo Minh cho rằng cần chính sách đột phá, qua đó tạo cú hích cho việc phát triển KCN xanh trên cả nước.

Trước hết, cần hoàn thiện hành lang pháp lý một cách mạnh mẽ. Theo đó, cần ban hành một nghị định riêng về KCN xanh với các tiêu chí rõ ràng về tái sử dụng nước, năng lượng tái tạo, cộng sinh công nghiệp và trách nhiệm xã hội.

Cùng đó, việc xây dựng một bộ chỉ số ESG (Môi trường - Xã hội - Quản trị) dành riêng cho các KCN là vô cùng quan trọng. Những KCN đạt chỉ số cao sẽ được xếp hạng quốc gia và hưởng các ưu đãi về thuế, đất đai, tạo động lực cạnh tranh lành mạnh.

Về cơ chế tài chính xanh, cần có những chính sách đột phá hơn như thành lập quỹ tín dụng ưu đãi cho các dự án kinh tế tuần hoàn, ví dụ như áp dụng lãi suất 0% trong 5 năm đầu, đồng thời miễn hoặc giảm phí môi trường cho các doanh nghiệp đạt chuẩn carbon thấp.

Cuối cùng, để tạo ra một hệ sinh thái bền vững, cần thúc đẩy hợp tác công – tư, liên kết chặt chẽ với các viện nghiên cứu và trường đại học để phát triển công nghệ xanh. Việc thành lập một mạng lưới KCN sinh thái quốc gia và đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực quản lý môi trường sẽ là những bước đi chiến lược để nâng cao năng lực chung.

Tại hội thảo, các đại biểu cùng chung nhận định, chuyển đổi xanh là một hành trình đầy thách thức nhưng bắt buộc phải đi. Sự chung tay giữa Nhà nước, hiệp hội và bản thân mỗi doanh nghiệp sẽ là chìa khóa để biến thách thức thành cơ hội, đưa nền công nghiệp Việt Nam tiến lên nấc thang mới trong chuỗi giá trị toàn cầu.