Nghịch lý "nhập siêu logistics" kéo dài, lãng phí tiềm năng đường thủy

Xử lý dứt điểm các điểm nghẽn

Ngày 9/12, Văn phòng Chính phủ đã ban hành văn bản số 12131/VPCP-ĐMDN gửi các bộ, cơ quan ngang bộ và UBND hai thành phố lớn là TP Hồ Chí Minh và Hải Phòng. Văn bản truyền đạt ý kiến chỉ đạo về việc nghiên cứu báo cáo tháng 10 của Ban Nghiên cứu phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV), nhằm xử lý dứt điểm các điểm nghẽn trong hoạt động logistics và xuất nhập khẩu. Trường hợp vượt thẩm quyền, các đơn vị cần báo cáo cấp có thẩm quyền giải quyết.

Phó thủ tướng giao Bộ Xây dựng nghiên cứu các đánh giá, kiến nghị của Ban IV về hệ thống cảng biển, vận tải thủy nội địa, hạ tầng logistics nhằm nâng cao năng lực vận chuyển, tối ưu việc vận chuyển của hàng hóa Việt Nam từ thời gian đến giá cả.

Bộ Xây dựng cũng được yêu cầu chủ trì, phối hợp với UBND TP Hồ Chí Minh, TP Hải Phòng và các doanh nghiệp dẫn dắt, hiệp hội doanh nghiệp liên quan xây dựng Chiến lược phát triển Trung tâm Hàng hải quốc tế tại TP Hồ Chí Minh, Chiến lược phát triển vận tải thủy nội địa tại TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng; chủ động tham mưu, đề xuất các cách làm mới có tính chất công – tư.

Các việc này cần được hoàn thành để báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định trong quý I/2026.

Bộ Công an được giao nghiên cứu, giải quyết các phản ánh, kiến nghị của các doanh nghiệp logistics, vận tải container, hiệp hội ngành nghề liên quan trong việc thực tế triển khai Nghị định số 168/2024/NĐ-CP về quy định xử phạt vi phạm hành chính về trật tự, an toàn giao thông trong lĩnh vực giao thông đường bộ; trừ điểm, phục hồi điểm giấy phép lái xe; báo cáo Thủ tướng Chính phủ kết quả thực hiện trong tháng 12/2025.

Văn phòng Chính phủ yêu cầu xử lý dứt điểm các điểm nghẽn trong hoạt động logistics và xuất nhập khẩu.

Lãng phí tiềm năng đường thủy

Theo báo cáo của Ban IV gửi Thủ tướng Chính phủ, dù Việt Nam sở hữu vị trí địa lý chiến lược trên tuyến hàng hải quốc tế (chiếm 65% thương mại toàn cầu) và có cụm cảng nước sâu Cái Mép - Thị Vải đón được siêu tàu lớn nhất thế giới, ngành logistics trong nước vẫn chưa phát triển tương xứng.

Cụ thể, Việt Nam đang rơi vào tình trạng "nhập siêu logistics". Hệ thống cảng biển hiện tại chủ yếu chỉ cung cấp dịch vụ xếp dỡ hàng hóa, tương đương khoảng 20% chức năng của một trung tâm hàng hải quốc tế. Các dịch vụ giá trị gia tăng "màu mỡ" như tài chính, bảo hiểm hàng hải, sửa chữa tàu hay công nghệ số đều nằm ngoài khu vực cảng và phụ thuộc phần lớn vào doanh nghiệp nước ngoài.

Bên cạnh đó, vận tải thủy nội địa – một lợi thế tự nhiên của Việt Nam với mạng lưới sông ngòi dày đặc – đang bị lãng phí. Dù khu vực phía Nam có 70% hàng hóa lưu thông qua đường thủy, nhưng tỷ trọng đầu tư công cho lĩnh vực này giai đoạn 2001-2020 chỉ chiếm khoảng 2% tổng ngân sách ngành giao thông. Điều này khiến chi phí logistics không được tối ưu, ảnh hưởng trực tiếp đến sức cạnh tranh của hàng Việt.

Một vấn đề cấp bách khác được Ban IV nêu ra là những khó khăn tại thị trường xuất khẩu trọng điểm. Trong bối cảnh Tuyên bố chung Việt Nam - Mỹ về Khuôn khổ Hiệp định Thương mại đối ứng được công bố cuối tháng 10/2025, nhiều doanh nghiệp, ngành hàng phản ánh tình trạng thiếu thông tin để xây dựng chiến lược ứng phó.

Kết quả khảo sát nhanh của Ban IV ghi nhận các doanh nghiệp ngành hàng xuất khẩu đang gặp nhiều khó khăn trong thích ứng với thuế đối ứng của Mỹ so với các lĩnh vực khác. Cụ thể, các doanh nghiệp phản ánh thiếu thông tin tổng thể và diễn biến thị trường. Chưa có chiến lược ứng phó nhất quán, hiệu quả. Nhiều ngành hàng quan trọng như thép, gỗ…đang chịu tác động mạnh, xói mòn năng lực cạnh tranh nhưng chưa có sự gắn kết thực sự hiệu quả giữa doanh nghiệp và các cơ quan liên quan.

Đồng thời, chi phí tuân thủ đối với doanh nghiệp xuất khẩu gia tăng do ảnh hưởng của thuế đối ứng, các bất cập trong vận tải đường bộ, sự chậm trễ trong hoàn thuế xuất khẩu cho doanh nghiệp, đang khiến dòng tiền của doanh nghiệp bị ảnh hưởng, tác động tiêu cực đến hoạt động xuất khẩu, vốn là động lực tăng trưởng quan trọng.

Đề xuất chiến lược "Công – tư đồng kiến quốc"

Ban IV kiến nghị Chính phủ giao Bộ Công Thương chủ động chia sẻ thông tin về các cuộc đàm phán thương mại và các biện pháp phòng vệ từ thị trường Mỹ để doanh nghiệp kịp thời xoay xở.

Đơn vị này cũng đã đề xuất Thủ tướng chỉ đạo thực hiện các giải pháp theo tinh thần "công – tư đồng kiến quốc" – mô hình đã được Thủ tướng ghi nhận hồi tháng 10.

Theo đó, cần xây dựng các chiến lược mang tính "thực chiến" với sự tham gia sâu của khu vực tư nhân. Cụ thể, xây dựng Trung tâm Hàng hải quốc tế tại TP Hồ Chí Minh. Trong đó, Bộ Xây dựng phối hợp với UBND TP Hồ Chí Minh và các doanh nghiệp dẫn dắt để quy hoạch và phát triển.

Thí điểm mô hình đầu tư mới tại Hải Phòng và TP Hồ Chí Minh nhằm tối ưu hóa chi phí logistics. Cùng đó, cải cách thủ tục hành chính theo chuyên đề, tập trung rà soát các thủ tục liên quan đến logistics, hoàn thuế và tạo thuận lợi thương mại.

Ngoài ra, Ban IV kiến nghị các địa phương cần thận trọng và đối thoại thực chất với doanh nghiệp trước khi ban hành các chính sách phí mới, điển hình như vấn đề thu phí cửa khẩu cảng biển tại TP Hồ Chí Minh đối với hàng hóa từ các tỉnh lân cận đang gây nhiều tranh luận trái chiều.