Đặc sản miền Tây khi chín thơm cả ngõ, giờ gần như vắng bóng

DNVN - Miền Tây Nam Bộ, được mệnh danh là "vương quốc trái cây", sở hữu vô vàn hoa quả thơm ngon. Tuy nhiên, ít ai biết đến một loại quả đặc sản có vẻ ngoài đẹp, ăn ngon, hễ chín là hương thơm lan tỏa "từ vườn ra ngõ" - đó chính là trái lý (quả lý). Loại quả này từng gắn liền với tuổi thơ nhiều người nhưng nay đã vắng bóng.

Đặc sản Tây Bắc giá bạc triệu, nhìn thôi đã rùng mình nhưng ai dám thử đều khen ngon / Đặc sản rừng Tây Bắc ít người ăn được người Nhật tôn vinh là 'nhân sâm châu Á'

Trái lý gắn liền với tuổi thơ của nhiều người nay đã dần vắng bóng. Ảnh: Dân Việt.

Trái lý, với tên khoa học là Syzygium jambos và thuộc họ Sim (Myrtaceae), là loài cây bản địa của khu vực Đông Nam Á. Ở miền Tây Nam Bộ, nó còn được biết đến với nhiều tên gọi dân gian khác như mận lý, roi hoa vàng, hay táo hồng.

Thoạt nhìn, nếu không phải là người am hiểu, trái lý chín vàng rất dễ bị nhầm lẫn với trái ổi. Người dân miền Bắc ở độ tuổi trung niên lại dễ nhầm nó với quả găng. Tuy nhiên, một khi đã được ngửi mùi và cắn một miếng trái lý chín vàng, mùi vị của nó thật sự "khó nhầm lẫn".

Khi chín muồi, trái lý có hình tròn hoặc hình chuông nhỏ xinh xắn, căng tròn và mọng nước. Vỏ quả mỏng manh, chuyển từ màu trắng (khi non) sang vàng nhạt, đôi khi ửng hồng khi chín. Khi chín tới, trái có màu ửng hồng pha cam, càng chín thì màu hồng càng đậm.

Điều làm nên sự đặc biệt của trái lý chính là hương vị của nó. Khi đưa trái lý lên gần mũi, một làn hương thơm thanh khiết, dịu nhẹ lan tỏa, gợi nhớ đến sự tinh khôi. Mùi thơm này được mô tả là nhẹ nhàng, gợi mùi hoa hồng. Chính vì hương vị đặc trưng này, người dân ở nhiều nơi, bao gồm tỉnh Vĩnh Long, còn gọi trái lý là Rose apple.

Thịt quả lý xốp nhẹ như mây, có vị ngọt thanh mát, không gắt mà dịu dàng, hài hòa. Vị ngọt này quyện cùng chút chua nhẹ nhàng nơi đầu lưỡi, tạo nên cảm giác sảng khoái. Khi thưởng thức, bạn có thể ăn cả vỏ vì vỏ rất mỏng và không chát. Bên trong thịt quả thường có 1 đến 3 hạt nhỏ.

Trái lý là một trong những loại trái cây gắn liền với tuổi thơ của nhiều người trong những năm 90, nhưng giờ đây gần như đã "mất tăm" ở Việt Nam. Nhiều người bày tỏ sự hoài niệm và "sực tỉnh" vì đã quên hoàn toàn loại trái cây này do lâu ngày không thấy. Một số ý kiến cho rằng, họ hàng nhà roi vẫn được trồng nhiều, nhưng trái lý thì hiếm gặp.

Hiện tại, cây lý không được trồng đại trà mang tính kinh tế-thương mại như một số loại cây ăn quả khác. Nó chỉ còn thấy ở nhiều xóm, ấp nông thôn, miền vườn tại các tỉnh như Bến Tre, Vĩnh Long, Trà Vinh, An Giang, Kiên Giang, Tiền Giang, Đồng Tháp, Long An. Chỉ đôi lúc, trái lý mới được các tiểu thương bán ngoài chợ ở miền Tây, miền Nam.

Trái lý không chỉ thơm ngon mà còn mang lại nhiều lợi ích dinh dưỡng: Trái giàu Vitamin C, giúp tăng cường hệ miễn dịch và bảo vệ tế bào. Trái lý cũng chứa các hợp chất phenolic và flavonoid, giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính như tim mạch và ung thư. Quả lý cũng giàu chất xơ, tốt cho hệ tiêu hóa, giúp ngăn ngừa táo bón và ổn định đường huyết. Ngoài ra, quả lý còn giàu Kali, canxi, magie và phốt pho.

Trái lý thường được thưởng thức tươi. Ngoài ra, quả lý còn được dùng để làm nước ép giải khát, và trong y học cổ truyền, lá và quả non của cây lý được dùng để chữa các bệnh về đường ruột. Với hương vị đặc trưng và vẻ đẹp của hoa và quả, trái lý vẫn giữ một vị trí đặc biệt trong văn hóa ẩm thực và ký ức của người dân miền Tây Nam bộ.