Gỡ khó cho ngành xây dựng: Mấu chốt là chính sách bảo vệ quyền lợi nhà thầu

Thời gian quan, ngành xây dựng đã đóng góp một phần quan trọng vào sự nghiệp đổi mới và phát triển kinh tế của đất nước, qua đó làm thay đổi bộ mặt các đô thị Việt Nam.

Tuy nhiên, các doanh nghiệp (DN) xây dựng Việt Nam đang đối mặt với thách thức thực sự khó khăn trong năm 2023 có thể sang cả 2024. Xây dựng và bất động sản gắn bó hữu cơ với nhau nhưng từ giữa năm 2022 bất động sản đóng băng và tiếp tục khủng hoảng sang năm 2023 vì nhiều lý do.

"Không có tiền để thanh toán cho nhà thầu, thậm chí nhiều chủ đầu tư còn gán nợ cho nhà thầu bằng sản phẩm nhà hoặc chây ì không thanh toán. Tình trạng này dẫn đến nguy cơ phá sản của nhiều nhà thầu, kể cả những nhà thầu lớn không làm thì không có việc nhưng làm thì rủi ro tài chính rất lớn", Chủ tịch VACC phản ánh.

Theo ước tính của VACC, cả nước có tới gần 10.000 DN xây dựng. Nhưng đặc điểm chung của các DN xây dựng có số vốn nhỏ. Số DN lớn trong ngành xây dựng rất ít. Chỉ có một vài DN có số vốn trên 2.000 tỉ đồng, còn phần lớn kể cả những DN có “số má” trong ngành xây dựng cũng chỉ có vốn dưới 1000 tỉ đồng.

Trong khi đó, đặc điểm của ngành xây dựng là phải vay tiền ngân hàng ứng vốn làm trước rồi, chủ đầu tư thanh toán sau. Do đó, nếu chủ đầu tư chậm trả thì nhà thầu không thể trụ được. Vừa không có tiền trả vật tư, nhân công vừa phải lo lãi vay ngân hàng, nhất là giai đoạn đầu năm 2023 lãi suất lên tới 12%- 14%.

"Trong bối cảnh đó, một số nhà thầu còn "cố sống cố chết" đấu thầu bằng mọi giá để cứu DN trước mắt nhưng như vậy càng làm càng lỗ, càng có nguy cơ phá sản nhiều hơn", ông Hiệp nêu.

Trước thực trạng đó, theo VACC, để tái định vị giúp DN phát triển bền vững thì khâu đầu tiên cũng là khâu then chốt đó là xây dựng hệ thống khung pháp lý để bảo vệ quyền lợi cho các nhà thầu xây dựng trong quan hệ kinh tế với các chủ đầu tư trong lĩnh vực hợp đồng.

Một số ý kiến cho rằng trong luật dân sự đã đề cập đến xử lý tranh chấp giữa các bên. Tuy nhiên, thực tế các hợp đồng xây dựng nếu chỉ giải quyết bằng luật dân sự thì luôn bị kéo dài cả chục năm mà vẫn không giải quyết được. Và các chủ đầu tư vẫn sẽ tiếp tục chây ỳ nếu không nói là vô hiệu.

VACC đã nhiều lần lấy kiến nghị với các bộ chuyên ngành, Chính phủ, Quốc hội đưa vấn đề này vào Luật Xây dựng, Luật Đấu thầu để đảm bảo quyền bình đẳng cho các nhà thầu xây dựng trước các chủ đầu tư. Đây là điều kiện để các nhà thầu tồn tại.

Ở góc độ DN xây dựng, muốn phát triển bền vững, cần đào tạo, bồi dưỡng tay nghề cho đội ngũ cán bộ, công nhân xây dựng. Thực tế, các DN xây dựng hiện đã cổ phần hoá hết, song vốn lại nhỏ nên khả năng tự đào tạo là rất khó. Trước đây, có các trường đào tạo nghề được cung cấp vốn ngân sách hoạt động nhưng hiện nay mô hình đã thay đổi, các DN phải tự lo. Trong khi trình độ công nghệ, kỹ thuật ngày càng hiện đại, phức tạp. DN không kịp cập nhật sẽ bị đào thải khỏi thị trường.

Nhận thức được điều này, VACC đã tích cực triển khai việc liên kết giữa các DN xây dựng để cùng hợp tác trong công tác đào tạo, kể cả hợp tác với nước ngoài trong việc đào tạo chuyên gia về phát triển công trình ngầm đô thị.

Về tái cơ cấu DN, Chủ tịch VAAC khuyến nghị, các DN xây dựng cần đánh giá lại kế hoạch sản xuất kinh doanh trong năm 2023, xác định cụ thể định hướng sản xuất kinh doanh trong bối cảnh bất động sản, tín dụng như hiện nay.

Ông Hiệp lấy ví dụ từ Vinaconex - tổng công ty mạnh trong lĩnh vực xây dựng. Những năm trước, DN này tham gia ở cả lĩnh vực đầu tư hoạt động tài chính và thi công xây lắp. Trong bối cảnh hiện nay, DN tập trung vào mục tiêu xây lắp, trong đó chủ yếu tập trung vào các dự án đầu tư công trọng điểm. Do đó, doanh thu năm 2023 vẫn có thể đạt tới 18.000 tỷ đồng, bảo đảm đủ công ăn việc làm cho đơn vị.

"Trên cơ sở năng lực cụ thể của từng đơn vị, các DN xây dựng phải thực sự định vị lại thị trường, tái cấu trúc về cơ cấu sản phẩm, hoạt động kinh doanh của đơn vị để có thể vượt qua giai đoạn khó khăn hiện nay", Chủ tịch VACC nói.