Thăm Di tích Nhà tù Phú Quốc: Lò thép cách mạng rực lửa giữa “địa ngục trần gian”

Quản tù là những tên khát máu tàn bạo, chúng có rất nhiều thủ đoạn hành hạ tra tấn tù binh vì thế hơn 4.000 người đã hy sinh trong tù. Song với ý chí kiên cường, dũng cảm, mưu trí, anh em tù binh đã đối phó lại chúng bằng nhiều hình thức đấu tranh từ thấp đến cao, phân hóa hàng ngũ địch, diệt ác ôn, tổ chức vượt ngục vv….. Nhà tù Phú Quốc thực sự là một bằng chứng xác thực ghi dấu tội ác vô cùng dã man của bọn xâm lược, đồng thời nói lên tinh thần bất khuất đấu tranh kiên cường của các chiến sĩ cách mạng.Từ thời thực dân Pháp tiếp đến thời Mỹ-Ngụy, nhà tù Phú Quốc đã tồn tại 20 năm (1953 - 1973).

Từ một nhà tù với quy mô gần 500 nhà giam đến nay nay chỉ còn lại 4 nhà nguyên gốc cùng một số cổng chào, bộ khung cửa nhà thờ và các nền đá. Những năm qua tỉnh Kiên Giang đã phục hồi, tôn tạo một số hạng mục công trình như: 5 nhà tiền chế gồm nhà giam, nhà ăn, nhà bếp và hai nhà canh giữ của giám thị; phục hồi đường ngầm vượt ngục, một đoạn hàng rào kẽm gai giống như cũ, chòi canh, chuồng cọp, đài tưởng niệm ở nghĩa địa tù binh và nhà trưng bày bổ sung di tích… Năm 2005 các hạng mục này được hoàn thành đi vào hoạt động phục vụ khách tham quan đến nay đã có hàng trăm ngàn lượt người đến thăm di tích.

Ngài Bosenkham Vongdara - Bộ trưởng Bộ Thông tin Văn hóa và Du lịch nước CHDCND Lào thăm di tích nhà tù Phú Quốc ngày 16/4/2016.

1. Nhà tù Phú Quốc thời thực dân Pháp:

Đầu thế kỷ 20 khi thực dân Pháp khai thác thuộc địa Đông Dương, chúng đưa trên một nghìn người là phu từ Bắc kỳ và Trung kỳ vào Phú Quốc khai phá đất đai thành lập đồn điền trồng dừa, cao su. Phu ở tập trung trong các lán trại của đồn điền có lính canh gác. Cuộc sống của họ lam lũ, cực khổ, chẳng khác gì người tù đi đày. Cách mạng tháng Tám 1945 thắng lợi, cuộc đời phu mộ ở Phú Quốc được giải phóng. Nhưng tháng 9/1946 thực dân Pháp trở lại chiếm đóng Phú Quốc.

Bọn thực dân, đế quốc chọn Phú Quốc để lập nhà tù lớn nhất Đông Nam Á, giam cầm các chiến sĩ cách mạng vì Phú Quốc có vị trí quân sự chiến lược, là hòn đảo xa đất liền, xa trung tâm dân cư, trung tâm chính trị văn hóa, xa các cơ quan báo chí ngôn luận, để chúng dễ bề đàn áp .Người tù cũng khó vượt ngục.

Giữa năm 1953 sau khi toán quân của Quốc Dân đảng rút đi nơi khác thì Pháp dùng doanh trại của đám tàn quân này xây dựng nhà tù, gọi là Căng Cây Dừa có diện tích khoảng 40 ha. Nhà tù hình chữ nhật, chia làm bốn trại A,B,C,D nằm liền kề nhau.Vành đai bao quanh khu vực Cây Dừa không cho dân ở. Toàn Căng có hàng rào thép gai dày bao quanh. Trên hàng rào kẽm gai chng mắc dây điện trần và đèn bảo vệ. Chòi canh thường xuyên có lính gác. Mỗi cổng lại có một tiểu đội lính tuần tiễu được trang bị tiểu liên và súng trường. Vành ngoài của sở chỉ huy và các trại lính có công sự chiến đấu. Số lượng tù binh trong thời gian này mới có khoảng độ 6.000 người chủ yếu từ đất liền ra. Đến tháng 4/1954 thì cĩ khoảng 14 nghìn tù nhân đều là nam giới.

Chi bộ trong nhà lao Cây Dừa đã lãnh đạo tù nhân đấu tranh và tổ chức sinh hoạt trong nhà tù, viết nội san bí mật, tổ chức các cuộc vượt ngục nhiều lần thắng lợi. Chỉ tính từ tháng 7/1953 đến tháng 9/1953 đã có năm cuộc vượt ngục lớn ngoài các cuộc vượt lẻ tẻ. Ngày 8/9/1953 có 54 anh em đi làm ngoài trại đã cướp súng của 15 lính Phi chạy thoát được 51 người. Phần lớn anh em này sau đó gia nhập bộ đội Phú Quốc, chỉ một tháng sau đã tham gia đánh trận Dốc Đá lập công xuất sắc. Hiệp định Giơnevơ được ký kết (7/1954) ta và Pháp trao trả tù binh, số anh em tù ở nhà tù Phú Quốc cũng đựơc Pháp trao trả cho ta.

2.Nhà tù thời Mỹ -Ngụy:

Cuối năm 1955 ngụy quyền Sài Gòn lập lại nhà lao Cây Dừa mà chúng gọi là Trại Huấn chính Cây Dừa. Trại chiếm diện tích khoảng hơn 20.000 m². Xung quanh trại có ba lớp rào dây kẽm gai chắc chắn cao 2,6m. Ngoài ra có 14 tháp canh. Nhà tù Phú Quốc trong thời kỳ này cũng có tổ chức Đảng hoạt động bí mật và lãnh đạo anh em tù đấu tranh. Ta còn bắt mối được ba nội tuyến nằm sâu trong hàng ngũ địch, nhờ đó mà ta có thể thường xuyên đưa thuốc men, tin tức vào trong tù. Từ năm 1957 địch đưa tù chính trị ra Côn Đảo, còn Phú Quốc chỉ giam giữ tù binh. Sau Đồng khởi 1960, cuộc đấu tranh võ trang của nhân dân phát triển rộng khắp, mức độ chiến tranh ngày một ác liệt, nhất là từ sau khi quân Mỹ nhảy vào miền Nam (1965) tiến hành cuộc chiến tranh cục bộ. Nhà lao Cây Dừa được Mỹ-ngụy chuyển đến xây dựng tại thung lũng An Thới kéo dài 5 cây số.

Khung cảnh trại giam:

Mới đầu trại có 6 khu. Sau Mậu Thân 1968, địch mở rộng đến 11 khu, nhưng khu thứ 11 chưa kịp sử dụng. Mỗi khu trại giam lại chia làm 4 phân khu A, B, C, D, mỗi phân khu có từ 9 đến 18 nhà giam, mỗi nhà dài 20m, rộng 5m giam giữ từ 80 đến 120 người. Tổng số có đến 400 nhà, vách dựng bằng tôn thiếc, mái lợp thiếc, cửa cũng bằng tôn thiếc. Trưa nắng nhìn cả trại giam chói rực lên nhức mắt. Hầu hết nền nhà đều bằng đất nhưng sau những vụ đào hầm trốn tù, địch trám xi măng. Từng phân khu có hàng rào kẽm gai bao quanh, chỗ dày có thể từ 10-15 lớp rào, chỗ mỏng cũng 5 -7 lớp rào.

Những bãi mìn dày đặc xung quanh nhà tù. Bao quanh nhà tù l biển, rạch và rừng, không một bóng nhà dân. Mỹ đã dùng phương tiện cơ giới và chất độc hóa học dọn sạch ngoại vi thành một vành đai trắng, rộng hàng cây số. Ban đêm trong những lớp rào có thả chó và ngỗng mai phục người tù trốn trại và đèn điện sáng trưng như ban ngày.Nếu thấy động tĩnh gì là bốn khẩu đại liên ở chòi canh nổ liền.Một con chó chạy qua cũng không lọt vậy mà anh em tù vẫn vượt ra hết đợt này đến đợt khác như có phép thần khiến lực lượng quân cảnh vừa tức vừa nể trọng.

Lực lượng canh giữ trại giam:

Nhà tù chia làm năm ban: Ban điều hành, Ban giám thị, Ban an ninh, Ban chiến tranh chính trị, Ban quân y. Chỉ huy trại giam l cố vấn người Mỹ, với 4 tiểu đoàn quân cảnh. Ngoài ra còn có một trung đội quân khuyển toàn là chó becgiê giống Anh. Riêng lực lượng hải quân tương đương một sư đoàn giăng kín ngoài biển…. Tỷ lệ cứ 2 người tù có 1 người lính trông coi. Giám thị chỉ trông coi tù ban ngày, ban đêm giao cho quân cảnh. Chúng điểm danh cả ngày lẫn đêm liên tục để chống tù vượt ngục. Có một tốp trực thăng chiến đấu cũng thay nhau ngày đêm quần đảo trên bầu trời Phú Quốc tạo nên cảm giác ảm đạm ngột ngạt cho tù nhân. Bộ máy đàn áp nhà tù lên tới 4.000 người gồm cả hải lục, không quân. Với bộ máy này địch tin rằng không những chỉ đàn áp mà còn đánh bại ngon lành bất cứ một lực lượng ngoại nhập nào tính liều mạng giải phóng nhà tù Cây Dừa.

Một góc phòng trưng bày truyền thống tại nhà tù PQ

Thành phần tù binh Phú Quốc:

Những người bị địch bắt đưa về nhà tù này gần đủ các miền: Bắc, Trung, Nam. Số tù tăng lên nhiều từ năm 1968, cao nhất vào khoảng 40.000 người được chở từ đất liền ra bằng máy bay. Có người bị bắt khi địch đi càn, bị móc hầm bí mật, bị phục kích, chiến đấu bị thương rồi bị bắt. Một số tù là cán bộ dân chính đảng, là họa sĩ, nhạc sĩ, nhà báo…

Tình trạng ăn ở của tù binh:

Nhà biệt giam không có giường sạp gì, một nhà giam 120 người, người tù phải chồng lên nhau mà sống; không được đi cầu tiêu, chỉ có 2 cái thùng đựng phân trong nhà. Hàng ngày tù binh có lính áp giải vào rừng lấy củi, mây, gỗ hoặc đào công sự, hoặc làm đủ thứ việc nặng nhọc, làm tạp dịch phục vụ cho vợ con lính, người tù phải tự nấu cơm ăn, mỗi phân khu có một bếp ăn. Bữa ăn mỗi người chỉ được hai chén cơm hẩm với mấy miếng cá khô mà anh em tù gọi là cá long hội (nói lái là cá lôi họng) và một ít canh dưa leo. Còn ở khu biệt giam cấm cố thì lại càng tồi tệ, kẻ thù dùng cả bữa ăn để hành hạ tù binh, nước mỗi ngày cũng chỉ được mỗi người một ca vừa uống vừa để rửa. Quần áo thì chúng phát cho loại vải dày, nâu xẫm hoặc là những bộ quần áo cũ của lính Pháp, quần cộc. Trên lưng áo tù đều có đóng dấu hai chữ tù binh (T.B).

Nhiều thủ đoạn hành hạ, tra tấn, giết hại tù binh:

Ngay từ khi bước chân vào trong tù, tất cả mọi người bị địch bắt đều bị đánh phủ đầu để lấy cung, để uy hiếp nhằm làm nhụt tinh thần. sự hành hạ, tra tấn, giết hại tù binh ở nhà tù Phú Quốc ngày càng khắc nghiệt, thâm hiểm tàn ác hơn. Hàng ngày phải lao động khổ sai và làm đủ mọi thứ tạp dịch, cơm ăn đã thiếu, nước uống cũng không đủ. Thân thể tù binh cả mấy tháng trời cũng không được tắm rửa lại phải nằm xếp lớp như lớp cá cạnh nhau. Vậy mà phải quen mùi cơm hôi, cá thối, rệp dưới lưng, quen luôn cả mùi phân ở thùng phuy đặt ở đầu nhà. Đêm nằm dòi, bọ từ đó túa ra chui cả vào miệng. Người tù còn bị phạt phơi nắng trên những dàn thiếc nóng như rang ngoài trời, da thịt ở bụng, ở ngực phỏng rộp lên, nhiều chỗ da non bị cháy xém, người yếu sức thường là ngất xỉu. Nếu cựa quậy chúng phang thẳng cánh dùi cui vào đầu hoặc sẵn sàng bắn bỏ.

Chuồng cọp bằng thiếc

Khách tham quan chuồng cọp kẽm gai trong nhà tù Phú Quốc

Người tù bị các hình phạt như: phạt leo cây nhum đầy gai nhọn, chúng bắt người tù leo lên ngọn rồi tụt xuống, không leo chúng đánh. Chỉ cần vài ba cái nhoài người là đùi, ngực, tay, chân bị nhòe máu. Phạt bắt ăn cơm trộn cát với nước tiểu: không ăn chúng đánh, đang ăn ói ra chúng cũng đánh và bắt hốt hết lên ăn nữa. Địch còn dùng gậy, búa gỗ đập nát các đầu ngón chân, ngón tay, có thằng ác ôn còn bẻ răng tù binh làm bộ sưu tập răng để chơi. Rồi còn dùng dao rạch dương vật người tù cho đỉa trâu vào đó rồi khâu lại.

Độc ác hơn nữa là phạt giam vào chuồng cọp. Chuồng cọp là một cái lồng bằng kẽm gai, cao 1m, dài 2m. Vào chuồng cọp thì không nằm, không đứng, cũng không bệt đít xuống được, nếu mỏi quá chỉ cần thay đổi động tác chút xíu là các cọc nhọn sắc cứa nát da thịt ngay. Nóng chúng cho kê lò than gần kề, lạnh chúng hắt thêm nước vô. Đêm đến chúng thường lôi người ra đánh, tiếng la rú, tiếng hét thật hãi hùng.

Còn rất nhiều hình thức hành hạ, tra tấn tù binh dã man không khác gì hình phạt thời trung cổ. Có người đang đêm cũng bị gọi đi tra tấn, bị đóng đinh vào mắt cá chân, vào đầu gối, thậm chí vào đầu. Rất nhiều bộ hài cốt còn cả những cái đinh 10 phân đóng vào xương chân, xương đầu gối, xương sọ. Những vật chứng này hiện còn bảo quản tại Nhà trưng bày của di tích nhà tù Phú Quốc.

Thủ đoạn chiêu hồi:

Chiêu hồi là thủ đoạn của kẻ thù nhằm hủy diệt đến cùng ý chí và sức chiến đấu của tù binh. Từ chiêu hồi sang phản bội đầu hàng chỉ cách nhau trong gang tấc. Có những kẻ đã thực sự bước sang hàng ngũ kẻ thù, chống lại anh em, đồng đội. Địch còn gài gián điệp, mật vụ khắp nơi để phát hiện người cầm đầu các cuộc đấu tranh, phát hiện các cuộc vượt rào, đào hầm trốn tù. Bọn này rất nguy hiểm, khi anh em nhận ra chắc chắn thì phải tìm cách thủ tiêu ngay.

Tổ chức và lãnh đạo của Đảng trong nhà tù:

Các Chi bộ, các đảng ủy được do tù binh tự thành lập theo kiểu du kích. Thường anh em dựa vào sự đã quen biết nhau từ trước, ở cùng quê hoặc cùng đơn vị để xác lập lòng tin, biết nhau là đảng viên rồi mới rỉ tai nhau lập một tổ, đủ 3 đảng viên thì nâng thành Chi bộ hoạt động phải rất bí mật và khôn khéo. Trong một nhà giam có thể có nhiều Chi bộ nhưng Chi bộ nào chỉ có thể biết đảng viên trong Chi bộ đó. Lúc đảng viên họp thực ra là ngồi tụm nhau ở một góc nhà giả đánh cờ hay đi ra ngoài hàng rào giả vờ đi tiểu để hội ý chớp nhoáng. Chỉ có Bí thư Chi bộ mới biết ai là Bí thư đảng ủy. Người Bí thư đảng ủy thường không để lộ diện trong các cuộc đấu tranh hay sự kiện nào. Khi kẻ thù phát hiện ra một chút manh mối nào là diệt ngay người đứng đầu, lôi đi tra tấn, truy tìm tổ chức của ta.

Các hình thức đấu tranh của tù binh:

Đại bộ phận tù binh bị đẩy vào nhà lao Phú Quốc vẫn giữ trọn lời thề danh dự thứ ba “Nếu bị địch bắt, dù trong trường hợp nào cũng giữ vững khí tiết là chiến sĩ quân đội nhân dân Việt Nam .. quyết không cung khai phản bội”. Những cuộc đấu tranh và bị đàn áp đẫm máu ở nhà tù xảy ra thường xuyên. Chẳng hạn vào năm 1965, lần ấy chúng bắt anh em tập hợp chào cờ Ngụy và hô đả đảo cộng sản. Anh em không chịu hô thế là chúng dùng dùi cui, báng súng đánh tới tấp, anh em đánh trả lại, chúng xả súng giết chết 78 người.

Đầu tháng 9/1969 ở khu A4 biết được tin Bác Hồ mất sáng hôm sau ngay trước cửa trại xuất hiện một băng vải đen rộng 10cm dài 200 cm viết chữ trắng “Đời đời nhớ ơn Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại”. Bọn giám thị bị bất ngờ nhưng chúng cũng chỉ dám lẳng lặng gỡ xuống rồi lặng lẽ đem đi chứ không gầm gào như mọi khi. Ít ngày sau bên khu sĩ quan ném đá sang báo tin, anh em bên ấy đã chích máu vẽ Bác Hồ ngay trên tường thiếc. Sau đó bọn giám thị bắt tù cạo rửa, tưới nước thế nào cũng không sạch, làm cách nào thì đôi mắt và hàm râu Bác vẫn hiện ra.

Vượt ngục:

Nhiều anh em lúc mới bước chân vào nhà tù đã nung nấu ý định trốn tù. Có những vụ từ trong tự thoát ra. Có những vụ được lực lượng vũ trang bên ngoài hỗ trợ. Các vụ vượt ngục ở nhà tù Phú Quốc có ba dạng trốn là: Vượt rào, đánh lính khi áp giải để chạy trốn, đào hầm thoát ra ngoài.

Dụng cụ đào hầm tự chế bằng nắp cà mèn, cán muỗng. Cách đào phân công ba người một ca không mặc quần áo và đào vào ban đêm. Việc đào hầm không khó, khó nhất là làm sao giữ được bí mật. Vì vậy các đồng chí lên đầy đủ kế hoạch như lượng đất phải ép vào hai bên thành của hầm hoặc lợi dụng trời mưa đem đi đổ để xóa dấu vết, quan sát nếu có chỉ điểm thì trừ khử ngay.

Những vật dụng tù binh dùng đào hầm vượt ngục

Theo tổng kết có 42 vụ vượt ngục, trong đó có 16 vụ vượt rào, 15 lần đi riêng lẻ, 7 cuộc đánh quân cảnh, 4 lần đào hầm. Hơn 400 người ra đi nhưng chỉ có 239 người về được căn cứ kháng chiến .

Nghĩa địa nhà tù:

Nghĩa địa nhà tù đặt ở sườn đồi thấp giáp nhà thờ. Năm 1985 chúng ta đưa được 835 bộ hài cốt về an táng tại nghĩa trang liệt sĩ. Khi tìm hài cốt đã thu lượm được nhiều chiếc đinh mười phân còn đóng dính vào xương mu bàn chân, đầu gối và đỉnh đầu. Nghĩa địa này có lúc địch cho xe ủi san lấp đất lên rồi chôn tiếp tù binh lên lớp chết trước. Ngoài ra, kẻ thù mang tù binh ra thủ tiêu ngoài biển. Có không dưới 4.000 tù binh bị giết chết tại đây.

Đài tưởng niệm anh hùng liệt sỹ Phú Quốc

Năm 1973 sau khi Hiệp định Paris được ký kết, Nhà tù Phú Quốc bị giải tán. Tù binh được trao trả. Những câu chuyện khủng khiếp về một “địa ngục trần gian” giữa biển khơi vẫn còn trong ký ức không thể nào quên và những gì diễn ra với số phận của hơn 40.000 tù binh nơi đây mới được biết đến. Một khúc bi tráng về tù binh Phú Quốc ghi vào lịch sử. Chính vì vậy việc bảo tồn và phát huy di tích này là việc làm rất cần thiết và quan trọng.