Khó khăn về vốn, doanh nghiệp rơi vào thế chông chênh

Tổng hợp ý kiến phản ánh của cộng đồng DN từ nửa cuối tháng 10/2022 tới nay về những khó khăn, vướng mắc, Ban IV cho biết, DN đối mặt với 3 nhóm thách thức lớn liên quan đến hoạt động xuất, nhập khẩu; tiếp cận và duy trì nguồn vốn để phục hồi; và rào cản từ quá trình thực thi các quy định, pháp lý về môi trường đầu tư, kinh doanh của DN. Trong đó, khó khăn về dòng tiền được coi là thách thức đặc biệt đối với DN.

DN ở hầu hết các ngành hàng đều có chung nhận định, hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu trong nửa cuối quý IV/2022 và đầu năm 2023 sẽ gặp rất nhiều khó khăn so với kết quả quý III/2022 vì hai lý do.

Thứ nhất, về cơ hội thị trường, đơn hàng cho năm 2023 với nhiều ngành xuất khẩu chủ lực đều sụt giảm nghiêm trọng, đặc biệt với các ngành dệt may, da giày, nội thất, nhôm công nghiệp, sắt thép, xi măng... Nhiều DN đã phải cắt giảm nhân công, giảm quy mô sản xuất trong các tháng cuối năm 2022.

Nguyên nhân của sự sụt giảm đơn hàng chủ yếu đến từ hai yếu tố: chính sách thắt chặt tiền tệ để chống lạm phát và nguy cơ suy thoái kinh tế tại nhiều quốc gia châu Âu, Mỹ cũng như toàn cầu; xu hướng ngày càng gia tăng tần suất các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa của Việt Nam, đặc biệt từ phía Mỹ, khiến nhiều DN Việt Nam bị động và gặp nhiều bất lợi trong tiếp cận thị trường.

Thứ hai, chi phí đầu vào cho sản xuất xuất khẩu tại Việt Nam ở mức cao và có xu hướng tiếp tục gia tăng, làm giảm sức cạnh tranh của DN tại các thị trường quốc tế.

Sức ép này bắt nguồn từ việc giá dầu thế giới có thể sẽ bị đẩy lên mức cao, tình trạng thiếu hụt xăng dầu tại các trung tâm kinh tế lớn của cả nước như Hà Nội và TP Hồ Chí Minh vẫn chưa được tháo gỡ, khiến chi phí vận chuyển tăng mạnh. Tỷ giá USD/VND tăng mạnh, trong bối cảnh trên 90% tổng kim ngạch nhập khẩu của Việt Nam là nhập khẩu nguyên liệu sản xuất, làm tăng chi phí đầu vào, đồng thời kéo theo sức ép lên mặt bằng giá sản xuất trong nước.

Lãi suất tăng nhanh làm chi phí vốn sản xuất của nhiều DN Việt Nam tăng cao. Ngoài ra, rủi ro đứt gãy, gián đoạn nguồn cung nguyên vật liệu đầu vào phục vụ sản xuất vẫn hiện hữu khi Trung Quốc tiếp tục duy trì chính sách “Zero COVID”.

Theo Ban IV, khó khăn về dòng tiền, bao gồm vốn lưu động và vốn đầu tư trung, dài hạn đang đặt DN, đặc biệt DN tư nhân Việt Nam, vào những tình thế hết sức cấp bách, khó khăn; ảnh hưởng tới sức cạnh tranh của nhiều ngành, lĩnh vực và nội tại nền kinh tế trong nước.

Về tiếp cận nguồn vốn để duy trì sản xuất, kinh doanh, DN một số ngành phản ánh đối mặt với các khó khăn chưa từng có trong hoạt động sản xuất kinh doanh do thiếu vốn.

Cụ thể, DN ngành thép đối diện với “khủng hoảng lớn” khi cung vượt mạnh cầu, trong khi đơn hàng xuất khẩu lẫn đơn hàng trong nước đồng loạt giảm mạnh. Nhiều DN phải bán sản phẩm thấp hơn giá vốn 30-40% để có dòng tiền hoạt động với chi phí lãi vay rất cao, trong lúc chờ đợt phân bổ chỉ tiêu tín dụng tiếp theo;

DN các ngành công nghiệp hỗ trợ trước đây có thể sử dụng hợp đồng đã ký kết hoặc thế chấp bất động sản để vay vốn. Tuy nhiên, hiện nay các ngân hàng không giải ngân do áp lực về room tín dụng, nên DN cũng không thể tiếp nhận và ký kết hợp đồng mới. Với một số thị trường khó tính, do những cải tiến về quy mô, cam kết môi trường và chất lượng sản phẩm, khách hàng đòi hỏi DN Việt Nam phải đầu tư máy móc, công nghệ mới nhưng do thiếu vốn, DN cũng không thể đáp ứng yêu cầu này, dẫn tới nguy cơ không thể duy trì vị trí trong chuỗi.

Trong khi đó, DN phản ánh về việc thiếu vốn để thu mua nguyên liệu trong khi một số nông sản (đặc biệt các loại hạt nguyên liệu) lại có kì thu mua tập trung ở các tháng cuối năm 2022 và đầu năm 2023. Thời gian thu mua gấp, lượng vốn cần lớn nhưng DN Việt Nam lại không thể tiếp cận tín dụng nên dự báo rất khó cạnh tranh được với các DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI).

DN sản xuất vật liệu xây dựng bị dừng hầu hết hợp đồng cung ứng vật liệu cho các công trình. Các hợp đồng đã hoàn tất lại không thể thanh toán do chủ đầu tư cũng không có dòng tiền, không vay được ngân hàng để trả cho DN cung ứng vật liệu. Bên cạnh đó, việc xây dựng bằng vốn đầu tư công cũng đang đình trệ, khiến nhóm DN này thực sự khủng hoảng.

"Với những khó khăn đặc biệt về vốn, cùng với các khó khăn mang tính hệ thống trước nay của DN tư nhân Việt Nam về nền tảng quản trị, về công nghệ…, khiến phần lớn DN Việt đối diện với tình thế chông chênh để duy trì một phần hoạt động, trước khi có thể tính tới việc phục hồi", đại diện Ban IV đánh giá.

Trong khi đó, các DN FDI vốn có nền tảng quản trị hiệu quả, khoa học hơn, chịu ảnh hưởng ít nghiêm trọng hơn bởi đại dịch COVID-19, lại không phụ thuộc vào vốn vay từ các ngân hàng trong nước đang có nhiều lợi thế trong bối cảnh hiện nay.

Số liệu xuất khẩu tháng 9 năm 2022 từ Tổng cục thống kê cho thấy xuất khẩu của các DN trong nước giảm 1,6% so với cùng kỳ trong khi các DN FDI vẫn giữ được tốc độ tăng 14,1% so với cùng kỳ. Tình trạng này nếu kéo dài sẽ tạo ra những khoảng cách và sự chênh lệch ngày càng lớn giữa hai thành phần kinh tế, làm sụt giảm sức cạnh tranh thực chất của DN và nền kinh tế Việt Nam.

Trong khi đó, DN đối mặt với thách thức về duy trì các kênh huy động vốn trung và dài hạn để mở rộng đầu tư và phục hồi.

Hiệu ứng sụt giảm niềm tin từ thị trường đối với các DN bất động sản đã lan rộng tới mọi loại hình DN khác, khiến kênh huy động trái phiếu không thể giúp DN thu hút được các nhà đầu tư trong ngắn hạn để giải quyết các bài toán cấp bách.

Thị trường chứng khoán theo đó cũng chịu ảnh hưởng mạnh, làm khó khăn về vốn của DN thêm trầm trọng. Nhiều DN lớn phải bố trí nguồn vốn để mua lại trái phiếu trước hạn. Trong bối cảnh niềm tin thị trường xuống thấp, cạn vốn lưu động, cạn dòng đầu tư, các tài sản của DN có nguy cơ bị bán tháo. Thậm chí thông tin từ DN, hiệp hội cho thấy, có thể xuất hiện làn sóng bán các nhà máy, cơ sở sản xuất của DN Việt cho nhà đầu tư nước ngoài. Điển hình như DN Thái Lan đang tiến hành nhiều thương vụ đàm phán mua bán các nhà máy dệt may và sản xuất lĩnh vực khác. Đây là thách thức không chỉ với DN Việt Nam mà còn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế vĩ mô .

Theo phản ánh của DN, một số vấn đề gần đây trong quá trình các cấp, ngành thực thi các quy định, chính sách, khung pháp lý đã làm ảnh hưởng ít nhiều tới niềm tin của cộng đồng DN vào môi trường kinh doanh.

Cụ thể, vấn đề hoàn thuế VAT cho các mặt hàng xuất khẩu của ngành gỗ, cao su đang gặp nhiều trở ngại với quy trình xác minh nguồn gốc phức tạp, không nhất quán cách làm giữa các địa phương, không nhất quán giữa thời gian xác minh được công bố (40 ngày) với thời gian thực tế (có thể lên tới nhiều tháng thậm chí cả năm), làm đọng vốn với số tiền rất lớn của DN. Vấn đề này đã được Ban IV báo cáo Thủ tướng tại kỳ báo cáo tháng 4-5/2021. Ở thời điểm này, việc chậm hoàn thuế càng tạo ra thách thức rất lớn cho DN vì DN đang gặp khó khăn về dòng tiền.

Vấn đề bảo đảm quy trình xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật cũng gây những dư luận không tốt trong cộng đồng DN thời gian qua. Lý do là các cơ quan quản lý Nhà nước chưa thực hiện việc lấy ý kiến DN (đối tượng chịu sự tác động của các quy định) một cách thực chất.

Điển hình tại Luật Thực hiện Dân chủ ở cơ sở, trong đó, từ Điều 79 đến Điều 82 quy định thành lập “Ban Thanh tra nhân dân” tại các DN với dự kiến ban đầu bao gồm cả DN ngoài khu vực Nhà nước. Tuy nhiên, nhiều hiệp hội phản ánh, ban soạn thảo Luật chưa thực hiện việc lấy ý kiến rộng rãi các đối tượng chịu sự ảnh hưởng, chưa đánh giá tác động kỹ lưỡng trước khi trình Quốc hội.

Dù Quốc hội đã ghi nhận các khuyến nghị và bãi bỏ yêu cầu thành lập Ban Thanh tra nhân dân tại các DN tư nhân nhưng quá trình này cũng đã tạo ra các quan ngại trong cộng đồng DN.