Đặc sản miền Tây: Loài cá biết leo cây, bò trên bùn mà nướng muối ớt lại ngon mê ly

DNVN - Miền Tây Nam Bộ không chỉ nổi tiếng với hệ thống kênh rạch chằng chịt, vườn cây trĩu quả mà còn là “cái nôi” của nhiều loài đặc sản độc đáo, trong đó có một loài cá được mệnh danh là “kỳ lạ nhất hành tinh” - cá thòi lòi.

Từ món 'chống đói' của nhà nghèo, loại bánh Phú Thọ nổi tiếng thành đặc sản phố thị / Đặc sản 'trời ban' ven sông Hồng giá nửa triệu một ký - thực khách Hà Nội khen ngon hơn cả tôm cua

Ảnh minh họa

Cá thòi lòi (tên khoa học Periophthalmus sp.) thuộc họ cá bống trắng (Gobiidae), là loài cá lưỡng cư sống ở vùng rừng ngập mặn, bãi bồi ven biển, cửa sông và đầm lầy nước lợ. Ở Việt Nam, chúng phân bố chủ yếu tại Đồng bằng sông Cửu Long - nơi hệ sinh thái rừng ngập mặn phát triển mạnh.

Điều khiến cá thòi lòi trở nên “kỳ lạ” chính là khả năng sống cả dưới nước lẫn trên cạn. Dù không có phổi thật sự, loài này vẫn có thể tồn tại ngoài nước nhờ giữ ẩm ở mang và hấp thụ oxy qua da và khoang miệng, tương tự cách thở của ếch. Nhờ đó, cá thòi lòi có thể sống ngoài nước hàng giờ, bò trên bùn hoặc leo lên rễ cây ngập mặn để săn mồi.

Hai vây ngực khỏe và linh hoạt hoạt động như “đôi tay”, giúp chúng nhảy, bò, leo trèo và thậm chí đuổi theo con mồi trên bờ - khả năng mà hầu như không loài cá nào khác sở hữu.

Cá thòi lòi thường đào hang sâu dưới bùn để làm nơi trú ẩn, sinh sản và giữ ẩm khi thủy triều rút. Chúng ăn côn trùng, giáp xác nhỏ, tảo và mùn bã hữu cơ, góp phần cân bằng hệ sinh thái vùng bãi bồi.

Theo các nhà sinh vật học, cá thòi lòi được xem là một trong những “bước tiến hóa trung gian” giữa sinh vật dưới nước và trên cạn, giúp giới khoa học nghiên cứu quá trình thích nghi của động vật trong môi trường ngập mặn khắc nghiệt.

Hiện nay, cá thòi lòi chưa thể nhân giống hay nuôi trồng nhân tạo, do tập tính sống phức tạp và môi trường đặc thù. Người dân miền Tây thường đánh bắt tự nhiên bằng nhiều cách như đặt bẫy, soi đèn ban đêm, cắm câu hoặc dùng vợt khi nước rút.

Mùa xuất hiện nhiều nhất của cá thòi lòi là từ tháng 1 đến tháng 5 âm lịch, khi thủy triều thấp, cá dễ bị phát hiện trên bãi bùn.

Không chỉ độc đáo về tập tính, cá thòi lòi còn là món đặc sản trứ danh của miền Tây Nam Bộ. Thịt cá trắng, dai và ngọt, có thể chế biến thành nhiều món như nướng muối ớt, kho tiêu, chiên xù hay nấu lẩu chua.

Trong đó, cá thòi lòi nướng muối ớt được xem là món ngon “đệ nhất” - cá tươi làm sạch, khử nhớt bằng muối hoặc chanh, ướp muối ớt, nướng than đỏ rực đến khi da vàng giòn, thơm nức. Mùi vị dân dã, cay nồng và ngọt thịt khiến du khách khó quên sau một lần thưởng thức.

Hiện nay, món cá độc đáo này đã có mặt tại một số nhà hàng đặc sản ở TP Hồ Chí Minh và Hà Nội, song chủ yếu vẫn phụ thuộc vào nguồn khai thác tự nhiên nên khá hiếm và có giá cao vào mùa khan hiếm.

Với khả năng leo cây, thở trên cạn và sống sót trong môi trường ngập mặn, cá thòi lòi không chỉ là “đại sứ sinh học” của hệ sinh thái rừng ngập mặn, mà còn trở thành biểu tượng văn hóa đặc trưng vùng đất Bạc Liêu (Cà Mau cũ) - nơi “đất biết nở, rừng biết đi, biển sinh sôi”.